اینفوگرافی امام محمد باقرعلیه السلام
اینفوگرافی زندگانی امام محمد باقرعلیه السلام
اینفوگرافی امام باقرعلیه السلام
جهت دریافت زندگی نامه امام محمد باقر علیه السلام روی خط زیر کلیک کنید.
http://farsi.khamenei.ir/others-page?id=24518
امام محمد باقر علیه السلام
| امام محمدباقر | |
|---|---|
|
|
|
| نقش | امام پنجم شیعیان |
| نام | امام محمدباقر |
| کنیه | ابوجعفر |
| زادروز | ۱ رجب، ۵۷ق. |
| زادگاه | مدینه |
| مدت امامت | ۱۹ سال (۹۵ تا ۱۱۴ق) |
| شهادت | ۷ ذی‌الحجه، ۱۱۴ق. |
| مدفن | بقیع، مدینه |
| محل زندگی | مدینه |
| لقب(ها) | باقر، شاکر، هادی |
| پدر | امام سجاد(ع) |
| مادر | فاطمه |
| همسر(ان) | ام فروه، ام حکیم |
| فرزند(ان) | جعفر، عبدالله، ابراهیم، عبیدالله، علی، زینب، ام سلمه |
| طول عمر | ۵۷ سال |
|
امامان شیعه
|
|
محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام باقر(ع) (۵۷–۱۱۴ق) و ملقب به باقرالعلوم، امام پنجم شیعیان است. او حدود ۱۹ سال امامت شیعیان را بر عهده داشت. دوره امامت امام باقر(ع) با ضعف دولت بنی‌امیه و درگیری آنان با عباسیان بر سر قدرت همزمان بود. امام باقر(ع) در این دوره، جنبشی علمی پدید آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. گفته‌اند که امام باقر(ع) در علم، زهد، عظمت و فضیلت، سرآمد بود. از آن حضرت روایات بسیاری در زمینه‌های فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن، اخلاق و آداب نقل کرده‌اند. در دوره امامت او، گامهای بزرگی در تدوین دیدگاههای شیعه در رشته‌های گوناگون اخلاق، فقه، کلام، تفسیر و… برداشته شد.
بزرگان اهل سنت نیز به شهرت علمی و دینی امام باقر گواهی داده‌اند.
محتویات
نسب، کنیه و لقب‌ها
امام باقر(ع) فرزند امام سجاد(ع) و نوه امام حسین (ع) است. مادر وی ام عبدالله، دختر امام حسن مجتبی(ع)، است.[۱] چون نسب امام باقر (ع) هم به امام حسن و هم به امام حسین(ع) می‌رسد، به او لقب هاشمیٌ بین هاشمیین، علویٌ بین علویین و فاطمیٌ بین فاطمیین دادند.[۲]
او ملقب به «شاکر» و «هادی» بود؛ اما مشهورترین لقب او «باقر» است. یعقوبی می‌نویسد: «بدان سبب باقر نامیده شد که علم را شکافت».[۳] کنیه معروفش «ابوجعفر» است[۴] و در منابع روایی بیشتر با عنوان ابوجعفر اول از وی یاد می‌شود.[۵]
ولادت و شهادت
امام باقر(ع):
من ۴ ساله بودم که جدم حسین بن علی کشته شد و شهادت وی و آنچه را در آن وقت به ما رسید به یاد دارم.
- ولادت
امام باقر(ع) در سه شنبه[۶] یا جمعه اول ماه رجب سال ۵۷ق در مدینه به دنیا آمد.[۷] اما برخی ولادتش را ۳ صفر همان سال نقل کرده‌اند.[۸] او در خردسالی در واقعه کربلا حاضر بود.[۹]
- نامگذاری
پیامبر اسلام ده‌ها سال قبل از به دنیا آمدن امام باقر(ع) نام او را محمد و لقبش را «باقر» قرار داد. حدیث جابر و روایات دیگر بر این نامگذاری دلالت می‌کند.[۱۰]
- شهادت
شهادت امام باقر(ع) را ۷ ذی‌الحجه سال ۱۱۴ هجری قمری دانسته‌اند؛[۱۱] البته برخی به جای ذی‌الحجه از ربیع الاول یا ربیع الثانی نام برده‌اند.[۱۲] همچنین در حالی که بیشتر منابع سال ۱۱۴ق را سال وفات ایشان دانسته‌اند، نقل‌های دیگری مبنی بر وفات امام باقر(ع) در سال‌های ۱۱۵ق، ۱۱۶ق و ۱۱۸ق نیز وجود دارد.[۱۳]
در اینکه چه فرد یا افرادی در قتل وی دست داشته‌اند، نقل‌های روایی و تاریخی مختلف است. بعضی از منابع، شخص هشام بن عبدالملک را عامل شهادت آن حضرت دانسته‌اند.[۱۴] برخی ابراهیم بن ولید را عامل مسمومیت معرفی کرده‌اند.[۱۵] وفات امام باقر(ع) در دوران خلافت هشام بن عبد الملک رخ داده است،[۱۶] زیرا خلافت هشام از سال ۱۰۵ تا سال ۱۲۵ هجری قمری استمرار داشته است[۱۷] و آخرین سالی که مورخان در وفات امام باقر(ع) نقل کرده‌اند ۱۱۸ق است.
امام باقر(ع) وصیت کرده بود در لباسی که در آن نماز می‌خوانده دفن شود.[۱۸] وی در قبرستان بقیع، کنار مرقد پدرش امام سجاد(ع) و عموی پدرش امام حسن(ع) دفن شد.[۱۹] امام وصیت کردند ده سال در منا برای وی از مال خودش مراسم عزاداری بر پا کنند.[۲۰]
همسران و فرزندان
بر اساس منابع تاریخی امام باقر چهار همسر و هفت فرزند داشت:[۲۱]
| همسر | نسب | فرزندان |
|---|---|---|
| ام فروه | دختر قاسم بن محمد بن ابی‌بکر | امام صادق |
| ام حکیم | دختر اسید ثقفی | ابراهیم و عبیدالله |
| — | کنیز | علی |
| — | کنیز | زینب |
| — | کنیز | ام سلمه |
دوره امامت
امام باقر در سال ۹۵ق بعد از شهادت پدر خویش به امامت رسید[۲۲] و تا زمان شهادت یعنی سال ۱۱۴ق (یا ۱۱۷) پیشوایی و رهبری شیعیان را بر عهده داشت.[۲۳]
- دلائل امامت
یکی از دلایل امامت امام باقر(ع)، احادیث برجا مانده از پیامبر(ص) است. جابر بن عبدالله نقل می‌کند: پیامبر(ص) در پاسخ سؤال جابر که درباره امامان بعد از امیرالمؤمنین پرسید فرمود: حسن و حسین، دو سرور جوانان اهل بهشت، سپس سرور عبادت کنندگان در زمان خود، علی بن الحسین، سپس باقر، محمد بن علی که‌ای جابر تو او را خواهی دید.[۲۴]
امام سجاد(ع) نیز به طور مکرر نظرها را به سوی فرزندش باقر جلب می‌کرد؛ مثلاً وقتی که از علت اهمیت دادن فراوان به امام باقر(ع) سؤال شد، امام سجاد(ع) در پاسخ فرمود: «این بدان سبب است که امامت در فرزندان او باقی خواهد ماند تا روزی که قائم ما قیام کند و دنیا را پر از عدل و قسط نماید. پس او هم امام است و هم پدر امامان».[۲۵]
|
حاکمان زمان امام باقر (ع)
امامت امام باقر (ع) ۹۵-۱۱۴ق
|
یکی دیگر از دلایل امامت امام باقر(ع)، برتری‌اش نسبت به هم‌عصرانش بود. شیخ مفید می‌نویسد: امام باقر(ع) در علم، زهد و بزرگواری از همه برادرانش برتر، و قدر و منزلتش بیشتر بود و همه کس او را به عظمت می‌ستود و مورد احترام عامه و خاصه بود. بدان اندازه که از او در خصوص علم دین و آثار و سنت نبوی و دانش قرآن و سیره و فنون اخلاق و آداب، آشکار شده است از هیچ یک از فرزندان حسن و حسین آشکار نشده است. باقیمانده‌های یاران پیامبر(ص)، بزرگان تابعین و پیشوایان فقهای مسلمان از وی روایت کرده‌اند. پایه فضل و بزرگواری وی به جایی رسیده بود که در میان اهل علم، ضرب المثل شده بود و در وصفش آثار می‌نوشتند و اشعار می‌سرودند.[۲۶]
- خلفای معاصر
دوران امامت وی همزمان با پنج تن از خلفای بنی امیه بود:
- ولید بن عبدالملک (۸۶-۹۶ق)
- سلیمان بن عبدالملک (۹۶-۹۹ق)
- عمر بن عبدالعزیز (۹۹-۱۰۱ق)
- یزید بن عبدالملک (۱۰۱-۱۰۵ق)
- هشام بن عبدالملک (۱۰۵-۱۲۵ق)
در اعیان الشیعه آمده است که عبدالملک بن مروان به پیشنهاد امام باقر، اقدام به ضرب سکه اسلامی کرد.[۲۷] پیش از آن معاملات با سکه‌های رومی انجام می‌شد. از آنجا که این ماجرا در زمان امام سجاد رخ داده، برخی پیشنهاد ضرب سکه را به امام سجاد نسبت داده و برخی گفته‌اند امام باقر به دستور امام سجاد این پیشنهاد را مطرح کرده است.[۲۸]
نهضت علمی
به دلیل ضیعف‌شدن دولت بنی امیه و درگیری میان سران دولت برای در اختیار گرفتن قدرت، سال‌های ۹۴ تا ۱۱۴ق زمان پیدایش مسلک‌های فقهی و اوج‌گیری نقل حدیث درباره تفسیر بود.[۲۹] در این دوران گروههایی مانند خوارج، مرجئه، کیسانیه و غالیان در ترویج عقاید خود تلاش می‌کردند.
تا پیش از این زمان، نظرات فقه شیعه، محدود بود، اما با ظهور امام باقر(ع) قدم مهمی در راستای تدوین آن برداشته شد.[۳۰] امام باقر (ع) جنبش علمی وسیعی را به وجود آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. وی در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد همه بزرگان بنی هاشم بود و روایات و احادیث وی در زمینه علم دین، آثار و سنت نبوی، علوم قرآن، سیره و فنون اخلاق و آداب بدان حد است که تا آن روز از هیچ یک از فرزندان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) به جا نمانده بود.[۳۱] در این عصر بود که شیعه تدوین فرهنگ خود -شامل فقه و تفسیر و اخلاق– را آغاز کرد.[۳۲]
امام باقر(ع) استدلال‌های اصحاب قیاس را به تندی رد کرد[۳۳] و در برابر سایر فرق اسلامی منحرف نیز موضع تندی اتخاذ کرده و با این برخورد کوشید محدوده اعتقادی صحیح اهل بیت را در زمینه‌های مختلف از سایر فرق، مشخص و جدا کنند. وی درباره خوارج فرمود: خوارج از روی جهالت عرصه را بر خود تنگ گرفته‌اند، دین ملایم‌تر و قابل انعطاف‌تر از آن است که آنان می‌شناسند.[۳۴]
شهرت علمی امام باقر نه تنها در حجاز، بلکه حتی در عراق و خراسان نیز به طور گسترده فراگیر شده بود، چنان‌که راوی می‌گوید: دیدم که مردم خراسان دورش حلقه زده و اشکالات علمی خود را از او می‌پرسند.[۳۵]
در ادامه به طور اختصار به میراث علمی امام در رشته‌های مختلف علمی اشاره می‌شود:
تفسیر
امام بخشی از وقت خود را به بیان مباحث تفسیری اختصاص داده بود که برگزاری جلسات تفسیر و پاسخ به سوالات و شبهات دانشمندان و سایر مردم از جمله آنهاست. گفته می‌شود امام باقر کتابی در تفسیر قرآن نوشته است که محمد بن اسحاق ندیم در کتاب الفهرست، از آن نام برده است.[۳۶]
امام، معرفت و شناخت قرآن را منحصر در اهل بیت می‌دانست. چرا که آنان‌اند که می‌توانند محکمات قرآن را از متشابهات و ناسخ و منسوخ تشخیص دهند و چنین عملی در نزد هیچ کس غیر از اهل بیت وجود ندارد به همین دلیل است که ایشان فرموده‌اند: هیچ چیزی به‌اندازه تفسیر قرآن از عقل مردمان دور نیست. چرا که یک آیه که کلامی متصل است اول آن درباره یک مسئله و آخر آن درباره مسئله دیگر، و این کلام متصل به چند وجه برگشت داده می‌شود.[۳۷]
حدیث
امام باقر(ع) به احادیث رسول اکرم(ص) اهمیت می‌داد، تا جایی که جابر بن یزید جعفی هفتاد هزار حدیث از پیغمبر اکرم نقل کرده است. همچنان که ابان بن تغلب و سایر شاگردان آن حضرت مجموعه بسیار بزرگی از این میراث عظیم را از آن حضرت روایت نموده‌اند.
حضرت تنها به نقل حدیث و انتشار آن اکتفا نکرده، بلکه اصحاب خود را به همت گماشتن در فهم حدیث و آشنایی پیدا کردن با معانی آن فرا می‌خواند. ایشان فرمود:
کلام
در زمان امام باقر (ع) با توجه به فرصت ایجاد شده و کمتر شدن فشار و کنترل از سوی حاکمیت، زمینه برای ظهور و بروز عقاید و افکار مختلف بوجود آمد که خود این باعث ایجاد و رواج افکار انحرافی در جامعه شد، در این شرایط امام می‌بایست ضمن بیان عقاید اصیل و صحیح شیعی و رد عقاید باطل، شبهات مربوطه را پاسخ دهد. لذا امام بحث‌های کلامی خود را ناظر به این امور مطرح می‌کرد. از جمله این مباحث می‌توان به عاجز بودن عقل انسان از درک حقیقت خداوند،[۳۹] ازلی بودن واجب الوجود[۴۰] و وجوب اطاعت از امام(ع)[۴۱] اشاره کرد.
میراث دیگری نیز از امام به یادگار مانده است که میراث فقهی[۴۲] و میراث تاریخی[۴۳] از آن جمله است.
مناظرات امام
از جله فعالیت‌های علمی امام باقر(ع)، مناظره با افراد مختلف در موضوعات گوناگون است. برخی از مناظرات وی از این قرار است:
امام باقر(ع):
روزی جابر بن عبدالله انصاری رحمه الله علیه را دیدم و بدو سلام دادم و او سلامم را پاسخ گفت و سپس به من گفت:
- تو کیستی؟(در این هنگام، جابر دیدگانش را از دست داده بود)
-
- گفتم: محمد بن علی بن حسین.
- گفت: پسرم به من نزدیک شو.
-
- پس بدو نزدیک شدم. آنگاه او دستم را بوسید و سپس خم شد که پایم را ببوسد ولی مانع این کارش شدم.
- سپس جابر گفت: همانا رسول خدا(ص) به تو سلام می‌رساند.
-
- پس گفتم: و بر رسول خدا باد سلام و رحمت و برکات خدا. ولی چگونه‌ای جابر؟
- گفت: روزی با او [یعنی با پیامبر] بودم که به من گفت:ای جابر! امید است که تو باقی بمانی تا اینکه مردی از فرزندان مرا ببینی که بدو محمد بن علی بن حسین گفته می‌شود و خدا بدو نور و حکمت می‌بخشد. پس، از سوی من بدو سلام رسان.
مبارزه با اسرائیلیات
از جمله گروههایی که آن روزها در جامعه اسلامی حضور داشتند و تأثیر عمیقی در فرهنگ آن روزگار بر جا گذاشتند، یهودیان بودند. شماری از عالمان یهود که به ظاهر مسلمان شده و گروهی دیگر که هنوز به دین خود باقی مانده بودند در جامعه اسلامی پراکنده شده بودند و مرجعیت علمی قشری از ساده‌لوحان را به عهده داشتند. مبارزه با یهود و القائات سوء آنها در فرهنگ اسلامی، و تکذیب احادیث دروغین و ساخته و پرداخته یهودیان در مورد انبیای الهی و مطالبی که باعث خدشه‌دار شدن چهره واقعی پیامبران خدا می‌شد، در برخورد امام به خوبی دیده می‌شود. در این جا به نمونه‌ای از آن اشاره می‌کنیم:
زراره بن اعین نقل می‌کند: در خدمت امام باقر(ع) نشسته بودم و امام در حالی که در مقابل کعبه نشسته بود فرمود: نگاه کردن به خانه خدا عبادت است. در همان لحظه عاصم بن عمر ، نزد امام آمد و گفت: کعب الاحبار می‌گوید: انّ الکعبه تَسْجُدُ لبیت المقدس فی کلِّ غداه؛ کعبه هر صبحگاهان برابر بیت المقدس سجده می‌کند.
-
- امام فرمود: نظر تو در مورد سخن کعب الاحبار چیست؟
آن مرد گفت: سخن کعب صحیح است.
اصحاب و شاگردان
شرایط زمان، برای امام باقر(ع) و نیز امام صادق(ع) زمینه‌ای را فراهم آورد که سایر ائمه(ع) هرگز برایشان آماده نشد. آن شرایط مساعد، معلول سستی پایه‌های حکومت امویان بود. بحرانهای درونی نظام سیاسی در آن عصر، به حاکمان مجال نمی‌داد تا مانند حاکمان پیشین، بر خاندان رسالت فشار آورند و ایشان را منزوی سازند. این زمینه مساعد، سبب شد تا امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بیشترین آرای فقهی، تفسیری و اخلاقی را در کتب فقهی و حدیثی از خویش بر جای گذارند.
این چنین است که فردی چون محمد بن مسلم می‌تواند سی هزار حدیث از امام باقر(ع)[۴۶] نقل کند و شخصیتی چون جابر جعفی هفتاد هزار حدیث.[۴۷]
از نظر علمای شیعه، فقیه‌ترین فقیهان صدر اسلام شش نفرند که همه آنان از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بوده‌اند. آنان عبارتند از: زراره بن اعین، معروف بن خربوذ مکی، ابو بصیر اسدی، فضیل بن یسار، محمد بن مسلم طائفی و برید بن معاویه عجلی.[۴۸]
به گزارش برخی، شیخ طوسی، در کتاب رجال خویش، اصحاب و شاگردان امام باقر(ع) را که از آن حضرت نقل حدیث کرده‌اند ۴۶۲ مرد و دو زن دانسته است.[۴۹]
در میان اصحاب و شاگردان امام باقر(ع) برخی از نظر اعتبار و وثاقت مورد اتفاق اهل سنت و امامیه‌اند، و دسته‌ای به دلیل گرایش‌های عمیق شیعی، در دایره رجال اهل سنت قرار نگرفته، بلکه تنها مورد اعتماد امامیه می‌باشند.[۵۰]
با این همه، نباید تصور کرد که امام باقر(ع) آسوده و ایمن از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی بوده است که حکومت‌ها برای اهل بیت(ع) فراهم می‌آورده‌اند، بلکه بی‌تردید، جو حاکم بر زندگی امام باقر(ع) به شدت جو تقیه بوده است، زیرا با فرهنگ خاصی که در نتیجه حکومت‌های ناصالح بر جامعه حاکم شده بود، کنار نهادن تقیه به منزله دست کشیدن از فعالیت علمی و دور ماندن از ترویج معارف اصولی دین به شمار می‌رفت.
امام باقر از نگاه دانشمندان
شخصیت امام نه تنها در نظر اهل تشیع ممتاز است بلکه در منظر دانشمندان اهل سنت نیز شخصیت یگانه‌ای است. در ذیل به چند نمونه اشاره می‌شود:
ابن حجر هیتمی می‌نویسد: ابوجعفر محمد باقر، به اندازه‌ای گنج‌های پنهان علوم، حقایق احکام و حکمت‌ها و لطایف را آشکار نموده که جز بر عناصر بی‌بصیرت یا بد نیت، پوشیده نیست و از همین روست که وی را «باقر العلم» [شکافنده علم] و جامع آن و برپاکننده پرچم دانش خوانده‌اند. او عمرش را در طاعت خدا گذراند و در مقامات عارفین بدان حد رسیده بود که زبان گویندگان از وصف آن ناتوان است. او سخنان بسیاری در سلوک و معارف دارد.[۵۱]
عبدالله بن عطا که یکی از شخصیت‌های برجسته و دانشمندان بزرگ عصر امام بود، می‌گوید: علما را در محضر هیچکس کوچکتر از آنها در محضر ابوجعفر [یعنی امام باقر] ندیدم.[۵۲]
ذهبی درباره امام باقر(ع) می‌نویسد: از کسانی است که بین علم و عمل و آقایی و شرف و وثاقت و متانت جمع کرده، و برای خلافت اَهلیّت داشت.[۵۳]
کتاب شناسی
برخی از مهمترین کتاب هایی که در سال های اخیر درباره امام محمدباقر(ع) منتشر شده‌اند، عبارتند از:
- کتابنامه امام باقر (ع)، ناصرالدین انصاری قمی، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۲ش.
- پیشواى پنجم حضرت امام محمد باقر،گروه نویسندگان، قم، در راه حق، ۱۳۷۱ش. (این کتاب به عربى و اردو ترجمه شده است).
- راوی‍ان م‍ش‍ت‍رک ف‍ری‍ق‍ی‍ن از امام محمدباقر ع‍ل‍ی‍ه‌ال‍س‍لام، ت‍ه‍ی‍ه‌ک‍ن‍ن‍ده م‍رک‍ز م‍طال‍ع‍ات و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات اسلامی واب‍س‍ت‍ه به دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم واح‍د تاریخ و سیره اهل بیت قم، ۱۳۷۳ش.
- زندگانی حضرت امام محمدباقر ع‍ل‍ی‍ه‌ال‍س‍لام: گ‍زی‍ده‌ای از م‍ن‍ت‍ه‍ی الام‍ال م‍ح‍دث قمی، ب‍ه‌ک‍وش‍ش رضا اس‍ت‍ادی، قم، دفتر نشر ب‍رگ‍زی‍ده، ۱۳۸۰ش.
- زلال معرفت: پ‍ژوه‍ش‍ی در زندگانی امام محمدباقر، محمدباقر طاه‍ری؛ قم، گ‍ل‍س‍ت‍ان ادب، ۱۳۸۱ش.
- شکافنده علوم حضرت امام محمدباقر، گروه مؤلف‍ان [مجمع جهانی اهل بیت ع‍ل‍ی‍ه‍م‌ال‍س‍لام]؛ ناظر م‍ن‍ذر حکیم؛ با ه‍م‍ک‍اری ش‍ه‍اب‌ال‍دی‍ن ح‍س‍ی‍ن‍ی؛ مترجم کاظم حاتمی طبری،۱۳۸۵ش.
- پیام معصومین(علیهم السلام) به انسانها و انسانیتها:امام باقر(علیه السلام)، برگرفته از آثار محمدرضا حکیمی؛ تدوین سیدمحمدصادق حیدری. قم، دلیل ما، ۱۳۸۹ش.
- مسند الامام الباقر، آیت‌الله عطاردی ، این اثر هشت هزار و ۵۶۴ حدیث دارد.از زیدیه، اسماعیلیه، اهل سنت، هزار و ۱۱۰ حدیث و بقیه ازشیعه واز امام باقر (ع) در ۶ جلد تهیه وتنظیم شده است.
پانویس
- المفید، الارشاد، ج۲، ص۱۵۵.
- المفید، الارشاد، ج۲، ص۱۵۸؛ امین، أعیان الشیعه، ج۸، ص ۳۹۰.
- یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۸۹.
- طبری، دلائل الامامه، ص۲۱۶.
- طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۹۷.
- ابن طولون، الأئمه الإثنا عشر، ص۸۱؛ مجلسی، بحار الأنوار، ج۴۶، ص۲۱۲.
- طبری، دلائل الإمامه، ص۲۱۵؛ طبرسی، إعلام الورى، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۹۸.
- مجلسی، بحارالانوار، ج۴۶، ص۲۱۲.
- یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۸۹.
- قمی رازی، کفایه الاثر، ص۱۴۴-۱۴۵.
- نوبختی، فرق الشیعه، ص ۶۱.
- جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۳ش، ص۲۸۶.
- جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۳ش، ص۲۸۶.
- کفعمی، المصباح، ص ۶۹۱.
- طبری، دلائل الامامه، ص۲۱۶؛ ابن شهر آشوب ،مناقب، ج۴، ص۲۲۸.
- یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۸۹.
- اخبار الدوله عباسیه، ۱۳۹۱ق، ص۴۱۲
- شبراوى، الإتحاف بحب الأشراف، ص۲۸۷
- نوبختی، فرق الشیعه، ص ۶۱؛ کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۳۷۲؛ المفید، الارشاد، ج۲، ص۱۵۸؛ طبری، دلائل الامامه، ص۲۱۶؛ سبط ابن جوزی، تذکره الخواص، ص۳۰۶؛ کفعمی، مصباح، ص۶۹۱.
- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۱۸۲.
- المفید، الارشاد، ص ۵۲۴؛ طبرسی، اعلام الوری باعلام الهدی، ۱۳۷۷ش، ص۳۷۵
- طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۴۸۱.
- طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ص۴۹۸.
- قمی رازی، کفایه الاثر، ص۱۴۴-۱۴۵.
- قمی رازی، کفایه الاثر، ص۲۳۷.
- المفید، الارشاد، ج۲، ص۱۵۷.
- امین، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۵۴.
- الحسینی المازندارانی، العقد المنیر، ج۱، ص ۷۵.
- جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۳ش، ص۲۹۲.
- جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۲۹۳.
- المفید، الارشاد، ص ۵۰۷.
- جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۲۹۳.
- شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۳۹.
- جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۲۹۹.
- کلینی، اصول کافی، ج۶، ص۲۶۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۶، ص۳۵۷.
- ابن ندیم، الفهرست، ص۵۹ ؛ شریف القرشی، حیاه الامام المحمد الباقر، ج۱، ص۱۷۴.
- گروه مولفان، پیشوایان هدایت، ص۳۲۰.
- شریف القرشی، حیاه الامام محمد الباقر،ج۱، ص۱۴۰-۱۴۱.
- کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۸۲.
- کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۸۸-۸۹.
- کلینی، اصول کافی، ج۱، ص۱۸۵.
- گروه مولفان، پیشوایان هدایت، ص۳۴۱-۳۴۷.
- گروه مولفان، پیشوایان هدایت، ص۳۳۰-۳۳۴.
- کلینی، الکافی، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۳۱۱.
- مجلسی، بحار الانوار، ج۴۶، ص۳۵۴.
- مجلسی، بحارالانوار، ج۱۱، ص۸۳
- علی محمد علی دخیل، ائمتنا، ج۱، ص ۳۴۷.
- ابن شهر آشوب، مناقب، ج۴، ص۲۱۱.
- ترابی، امام باقر(ع) جلوه امامت در افق دانش، ۱۳۸۷ش، ص۶۳؛ رفیعی، تاریخ تحلیلی پیشوایان، ۱۳۸۳ش، ص۱۴۰.
- ترابی، امام باقر(ع) جلوه امامت در افق دانش، ۱۳۸۷ش، ص۶۴؛ رفیعی، تاریخ تحلیلی پیشوایان، ۱۳۸۳ش، ص۱۴۰.
- ابن حجر، الصواعق المحرقه، ص۲۰۱.
- سبط ابن الجوزی، تذکره الخواص، ص۳۳۷.
- ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۴۰۲.
منابع
- ابن طولون، شمس الدین محمد، الأئمه الاثنا عشر، منشورات رضی، قم، بی تا.
- المفید، محمد بن محمد، الإرشاد، تحقیق مؤسسه آل البیت (ع) لتحقیق التراث، بیروت، دار المفید للطباعه والنشر والتوزیع، ۱۴۱۴-۱۹۹۳م.
- ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، بیروت،دار صادر، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- ابن حجر هیتمی، احمد بن محمد، الصواعق المحرقه، قاهره، مکتبه القاهره، بی‌تا.
- ابن شهرآشوب، ابی جعفر محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، قم، انتشارات ذوی القربی، الاولی، ۱۴۲۱ق/۱۳۷۹ش.
- ابن ندیم، محمد، الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، تهران، چاپخانه سپهر، چاپ سوم، ۱۳۶۶ش.
- الحسینی المازندرانی، السید موسی، العقد المنیر فی تحقیق ما یتعلق بالدراهم والدنانیر، طهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۸۲ش.
- اخبار الدوله عباسیه، تحقیق عبدالعزیز الدوری و عبدالجبار المطلبی، بیروت، دارالطلیعه، ۱۳۹۱ق.
- الکفعمی، تقی الدین ابراهیم بن علی، المصباح، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، الاولی، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م.
- الکلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبرغفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، الثالثه، ۱۳۸۸ق.
- امین، سید محسن، أعیان الشیعه، تحقیق سید حسن امین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- ترابی، احمد، امام باقر(ع) جلوه امامت در افق دانش، محقق بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۷ش.
- جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انتشارات انصاریان، چاپ هفتم، ۱۳۸۳ ش .
- دخیل، علی محمد علی، ائمتنا سیره الائمه الاثنی عشر، قم، موسسه‌دار الکتب الاسلامی، الثالثه، ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م.
- ذهبی، محمد بن احمد، سیر أعلام النبلاء، محقق شعیب الارناووط، بیروت، موسسه الرساله، ۱۴۱۴ق.
- رفیعی، علی، تاریخ تحلیلی پیشوایان، تهران، نشر تحسین، ۱۳۸۳ش.
- سبط ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکره الخواص، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۶ش.
- شبراوی، جمال الدین، الإتحاف بحب الأشراف، قم، دارالکتب، ۱۴۲۳ق.
- شریف القرشی، باقر، حیاه الامام محمد الباقر، قم، دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۷ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، مصحح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- طبرسی، ابی منصور احمد بن علی، الاحتجاج، مشهد، نشر المصطفی، ۱۴۰۳ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ترجمه عزیزالله عطاردی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى، قم، آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، قم، موسسه البعثه، ۱۴۱۳ق.
- طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن، اختیار معرفه الرجال، تصحیح حسن المصطفوی، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- قمی رازی، ابی القاسم علی بن محمد، کفایه الاثر فی النص علی الائمه اثنی عشر، قم، مطبعه الخیام، ۱۴۰۱ق.
- گروه مولفان، پیشوایان هدایت شکافنده علوم حضرت امام باقر (ع)، مترجم: کاظم حاتمی طبری، قم، مجمع جهانی اهل بیت، اول، ۱۳۸۵ش.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۴ق.
- یعقوبی، ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸ش.
|
پیشین: امام سجاد |
امام پنجم شیعیان دوازده‌امامی ۹۵-۱۱۴ هجری قمری |
پسین: امام جعفر صادق |
