بسم اللّه الرحمن الرحیم. موارد زیر جهت آشنایی اولیه شما با امور عبادی و معنوی تهیه و ارائه شده است
کتب زیر که قابل دانلود نیز هستند در موضوع عبادات هستند که تقدیم مخاطبان می گردد.
توصیه می شودقبل از اینکه این کتب و جدوالی که در ادامه می آید مطالعه و استفاده نمائید، متن های بعدی را بخوانید تا نگاه به بحث عبادت در شما اهمیت لازم را پیدا کند.
|
آشنایی اجمالی با کتاب مفاتیح الجنان؛ شیخ عباس قمی (بخش‌های فارسی) |
مفاتیح الجنان؛ شیخ عباس قمی (بخش های فارسی و اعمال ماه‌ها) |
المراقبات/ رساله لقاء الله؛ میرزا جوادآقا ملکی تبریزی |
مفاتیح الجنان؛ شیخ عباس قمی (ادعیه منتخب) |
برگزیده متون حدیث ۲؛ صحیفه سجادیه (منبع درسی حوزه دانشجویی) |
مفاتیح الجنان؛ شیخ عباس قمی (بخش زیارات) |
مفاتیح الجنان؛ شیخ عباس قمی (بخش ملحقات و حاشیه) |
جدول برنامه ریزی عبادی
دبیرستان سطح ۱
سطح ۲
فایل جداول عبادی جهت تغییر یا اصلاح
۹-۱۰-۹۴کل برنامه ها و سطوح عملی جدولی برنامه عبادی حودان ۹۷-۷
دبیرستان پرواس عبادی اکسل
دبیرستان پرواس عبادی نیم صفحه ای PDF
اعمال عبادی و مستحبی ماه های قمری
بسم اللّه الرحمن الرحیم
نظام‌نامه اخلاقی عبادی
تهیه شده در حوزه دانش آموزی
طرح مسآله و مشکلات عبادی جامعه. ۱۰
نکات کلی درباره اجرای نظام عبادی – اخلاقی.. ۱۱
طرح مسآله و بررسی مشکلات عبادی افراد و جامعه. ۱۱
تبیین نکات کلی درباره ضرورت طراحی نظام عبادی – اخلاقی.. ۱۱
تعیین و اثبات مقدار و موارد مطلوب عبادت و اخلاق جهت هر فرد. ۱۱
تبیین اثرات عبادت در زندگی.. ۱۲
استخراج برنامه اخلاقی ـ عبادی مدون و قابل اجرا ۱۲
ایجاد انگیزه و دغدغه و مطالبه عمومی در افراد. ۱۲
تبیین برخی از اصول و راهکارهای اجرایی برنامه. ۱۲
طراحی برنامه‌های جمعی عبادی ـ اخلاقی.. ۱۲
طراحی روند اجرایی و مجریان طرح. ۱۲
بررسی و ایجاد عوامل توفیق و راههای ورود به عبادت.. ۱۲
بررسی و ایجاد عوامل تقویت اراده ۱۲
تعیین و اثبات مقدار مطلوب عبادت برای هر فرد. ۱۴
عمل قربه الی الله عبادت است.. ۱۷
از روایت مساوی بودن چهار عمل استنباط نمی شود. ۱۷
شبهه تحصیل علم به جای عبادت.. ۱۷
عقب‌ماندن از جامعه و پیشرفت.. ۱۹
تبیین اثرات عبادت در زندگی.. ۲۱
ب.وسایل ارتباط جمعی و فضاهای مجازی، صداوسیما و سینما و … ۲۳
ث.معاونتهای فرهنگی و پرورشی مدارس و ائمه جماعات مدارس و مراکز مختلف.. ۲۳
ج.از ظرفیت مراکز و نهادهای فرهنگی مختلف در سطح کشور ۲۳
ح.از ظرفیت مداحان و قاریان قرآن و کلیه هنرمندان ارزشی و دینی.. ۲۳
استخراج برنامه اخلاقی – عبادی مدون و اجرایی.. ۲۴
ایجاد انگیزه و دغدغه و مطالبه عمومی در افراد و تبیین ضرورت مساله. ۳۱
جلسات انگیزشی و تبیین اصول برنامه برای افراد. ۳۱
ارائه یک نمونه نقد از عبادت و معنویت.. ۳۱
از برنامه‌های انگیزشی استفاده شود. ۳۱
أ.مطالعه سیره اهل بیت (علیهم السلام)،کتب زندگی عرفا، زندگی نامه علما، زندگی نامه شهدا ۳۱
ت.دیدن کلیپ، فیلم و مستند علما و عرفا و … ۳۱
از زمان و مکانهای انگیزشی استفاده شود. ۳۱
ایجاد فضای رقابت معنوی و اجرای مسابقات و اهدای جوایز معنوی.. ۳۲
ایجاد دغدغه در جامعه و اقشار تأثیرگذار ۳۲
ب.وسایل ارتباط جمعی و فضاهای مجازی، صداوسیما و سینما و … ۳۲
ث.معاونتهای فرهنگی و پرورشی مدارس و ائمه جماعات مدارس و مراکز مختلف.. ۳۲
ج.از ظرفیت مراکز و نهادهای فرهنگی مختلف در سطح کشور ۳۲
ح.از ظرفیت مداحان و قاریان قرآن و کلیه هنرمندان ارزشی و دینی.. ۳۲
افتتاحیه و اختتامیه برنامه. ۳۳
تبیین برخی اصول و راهکارهای اجرایی برنامه. ۳۳
اولویت‌بندی عبادی و اخلاقی.. ۳۳
تعریف رفیق راه و کار دو نفره یا سه نفره ۳۳
چله نشینی و برنامه‌ریزی سالانه و پرهیز از عجله. ۳۴
طراحی برنامه‌ها از آسان به مشکل.. ۳۴
استفاده از اوقات مناسب و توصیه شده جهت عبادت.. ۳۵
استفاده از مکانهای مناسب و توصیه شده جهت عبادت.. ۳۵
پخش‌کردن و خوردنمودن برنامه‌ها در طول زمان.. ۳۵
تدوین و ارائه جدول مکتوب سازی و محاسبه و معاقبه شخصی.. ۳۵
سطح‌بندی چندگانه جداول مکتوب سازی و محاسبه و … ۳۹
طراحی و یا استفاده از نرم افزار برای اجرای طرح. ۴۱
استفاده از هنرها در قالب متن، صوت، پوستر، مستند، فیلم و …. ۴۲
الزام در برخی موارد به صورت مقطعی.. ۴۲
طراحی برنامه‌های جمعی عبادی در راستای افزایش ظرفیت عبادی افراد. ۴۲
ج.حتی‌المقدور این طرح‌ها از منابع دینی و کتبی همچون مفاتیح استخراج گردد تا موثق و موید باشد. ۴۳
ح.کیفیت اجرای طرح جاذبه معنوی ایجاد کند یعنی مثلا صوت و لحن مناسب و … اجرا گردد. ۴۳
خ.زمان و مکان و چگونگی اجرای آن مناسب باشد. ۴۳
اعتکاف رمضانیه و اعتکاف در طول سال می تواند ظرفیت سازی در راستای عبادت باشد. ۴۴
تقویت هیئات هفتگی ظرفیت سازی در راستای عبادت است.. ۴۴
برگزاری گروهی برخی اعمال مستحبی.. ۴۴
برگزاری جمعی نمازها و عبادتهای مستحبی وارده در ایام هفته یا ماه یا سال.. ۴۴
افتتاحیه و اختتامیه برنامه. ۴۴
شروع طرح از زمان و مکان مناسب.. ۴۵
جلسات مستمر فردی و گروهی با افراد و تقویت آنها ۴۵
انتخاب مربی پایه‌ها (سطح‌ها) و رصد و تقویت عملکرد افراد به صورت خصوصی.. ۴۵
جلسات مستمر (هفتگی) مربیان هر پایه با استاد اخلاق مجموعه. ۴۵
ثبت عملکرد اشخاص، نمره‌دهی، امتیازدهی و ارائه گواهی‌نامه گذران دوره ۴۶
تعیین و حل مشکلات طرح و افراد. ۴۶
بازخورد گیری و استخراج اشکالات کلی طرح و حل آنها ۴۶
بررسی و ایجاد عوامل توفیق و راههای ورود به عبادت.. ۴۷
رفع حق‌الله و حق‌الناس‌هایی بر ذمه مانده ۴۷
شرکت در مجالس قرآن و اهل‌بیت (ع) و توسل و تشفع به ایشان. ۴۸
اصلاح عقاید و تفکر در امر الهی.. ۴۸
بررسی و ایجاد عوامل تقویت اراده ۵۰
مطالعه و همنشینی با افراد با اراده ۵۰
نگاه به چهره علما و همنشینی با انسان‌های با اراده ۵۰
انجام امور از ساده به مشکل و تلقین توانمندی به خود. ۵۰
یکی از اهداف تمدن اسلامی بلکه هدف خلقت این است که عموم افراد آن به سمت پرستش خدا سوق یابند و از پرستش غیر او مثل شیطان‌پرستی، شهوت‌پرستی، دنیاپرستی و … اجتناب نمایند؛ با معنویت و اهل طاعت و بندگی خدای متعال شوند و به جای دین‌گریزی، دین‌پناه شوند لذا هدف ما در این پژوهش بررسی روش‌هایی جهت افزایش ظرفیت عبادت و معنویت در افراد جامعه خصوصاً در جوانان است. روش مد نظردر این مقاله نظام‌سازی و ارائه روش‌هایی برای افزایش ظرفیت عبادت در اشخاص است. یافته‌های به دست آمده نشان می‌دهد ضعف ما در راستای افزایش معنویت و اقبال جوانان به عبادات این است که در این راستا نظام و برنامه مدونی تعریف و پیاده‌سازی نشده است و برای رفع این نقیصه بایستی نظامی ویژه عبادت و معنویت در دانشگاه‌ها و حوزه‌ها تعریف و پیاده شود چرا که نیل به این هدف در سطح جامعه، بوسیله تحول در حوزه و دانشگاه به عنوان مصدر تحولات جامعه امکان‌پذیر می‌گردد. ما در این نوشته سعی در تدوین و تعریف این نظام و برخی راهکارهای عملی را در این راستا داریم.
طرح مسآله و مشکلات عبادی جامعه
تمایز علمی طلاب سطوح پایین و بالای حوزه‌های علمیه کاملا واضح است اما تمایز آنها از لحاظ عبادی و پایبندی به عبادات اکثرا بسیار ناچیز است (در حالی که بایستی طلاب سطح بالاتر عالی باشند) این کوتاهی در محیطهای علمی غیرحوزوی بیشتر میشود؛ یعنی دانش‌آموزان بعضا تقیدات بیشتری نسبت به دانشجویان در عبادت و دین‌داری دارند و در دانشجوها این تقیدات بعضا کمتر هم میشود در صورتی که باید بالعکس بوده و رشد عبادت و معنویت در آنها چشمگیر باشد. با کمی بررسی میتوان به این نتیجه رسید که دلیل عدم رشد مناسب در عبادات این است که برنامه و نظام مشخصی جهت رشد عبادی و اخلاقی در حوزه‌ها، مدارس و دانشگاه‌های ما و بالتبع در جامعه ما وجود ندارد.
روند برنامه علمی در حوزه‌های علمیه، مدارس و دانشگاه‌ها در مجموع مشخص و منظم است و به طورمحسوس، تفاوت علمی پس از هر سال ایجاد میشود اما فارغ‌التحصیلان این مجموعه‌ها رشد معنوی و عبادی حساب‌شده و منظمی ندارند. فقط عده معدودی که تحت نظارت مستقیم استادی الهی قرار گرفته‌اند و یا شخصا با تلاش و سعی‌وخطاهای بسیار نموده‌اند، توانسته‌اند به نتایجی دست یابند و رشد عبادی، معنوی و اخلاقی مناسبی پیدا کنند. البته ناگفته نماند که در حوزه‌های علمیه روش‌هایی در این راستا وجود دارد اما درمقایسه با برنامه علمی آنها، نظام‌مند و دارای روند مشخص و کلاسیک و رو به رشدی نیست مثلاً در روند علمی، اگر کسی در یکی از دروسش نمره قبولی کسب نکند در پرونده علمی او ثبت میشود و الزاما بایستی آن درس را در نهایت با نمره قابل قبولی بگذراند و حتی قبولی کامل در مورد برخی دروس، جهت ارتقا به مرحله بعدی الزامیست. اما در عبادات، معنویات و اخلاقیات متاسفانه روند کلاسیک و منظمی به این شکل وجود ندارد و استادی که مستقیما این روند و رشد طلاب را نظارت و پشتیبانی کند معمولا وجود ندارد. تنها یک کلاس اخلاق در حوزه‌هاتعریف شده است که البته تا حدودی تأثیرگذار است اما مکفی نیست. جدیدا معاونت تهذیب در حوزه ها راه اندازی شده که امیدواریم بتواند بخشی از این کاستی ها را برظرف نماید.
همچنین برنامه مدون و منظمی که با توجه به سطح هر طلبه یا دانشجو، قابل رصد باشد به ایشان ارائه نمی‌گردد به طوری که یک طلبه یا دانشجوی سال اول بداند تا آخر سال تحصیلی چه پیشرفت معنوی باید داشته باشد و مثلا چند رذیله اخلاقی را باید در این سال ترک کند و چند رذیله اخلاقی دیگر را در سال بعد ترک کند؛ اولویت ترک کدام رذیله بیشتر از دیگری است و کدام عبادت و حسنات اخلاقی را در سالهای اول و کدام‌ها را در سالهای بعدی باید انجام دهد و در وجودش تثبیت نماید، اولویت با کدام است؟ روند پیشرفت یا عدم پیشرفت طلاب و دانشجویان هر سطحی باید توسط کدام استاد کنترل و پشتیبانی شود؟
در نهایت نیز نتیجه کار چگونه رصد شود و در مجموع روند رو به رشدی داشته باشد و تجربیات آن سالانه افزایش یابد؟
با توجه به نبود چنین نظامی که بتواند افراد را گام به گام رشد دهد، در آن اولویتها و شرایط کنونی جامعه در حد ممکن لحاظ شده باشد و قابل رصد باشد؛ احساس نیاز چشمگیری در طلاب و دانش‌آموزان یا دانشگاهیان نمی‌شود و حتی متوجه نیستند که عمر گرانمایه می‌گذرد و از رشد معنوی در این زمینه عقب مانده‌اند لذا احساس خسرانی در عدم آن نمی‌کنند ویا حرکتی در این راستا شکل نمی‌دهند. اما اگر برنامه مدونی موجود بود، حداقل حُسنش این بود که فردِ جامانده از این برنامه می‌دانست که بایستی عقب ماندگی‌اش را به گونه‌ای جبران کند و احساس اطمینان معنویت نداشت و غرور کاذب در این زمینه پیدا نکند.
البته ریشه نبودِ نظام و برنامه عبادی این است که اکثر خواص جامعه به اصل بحث عبادت در زندگی انسان اهمیت چندانی نمی‌دهد با اینکه اهمیت آن با بیان قرآن در آیات متعدد از جمله«وما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون» (و جنّ و انس را نیافریدم جز براى آنکه مرا بپرستند)[۱] و آیه «واعبد ربک حتی یأتیک الیقین» (و پروردگارت را عبادت کن تا یقین تو فرا رسد!)[۲] و برخی دیگر از آیات معلوم میشود. مع‌الاسف اگر مطرح شود که مثلا یک انسان مومن شایسته است در روز ۶ ساعت عبادت داشته باشد ولو به اندازه ذکری بر لب، اکثریت خواص، این نکته را اصولا قبول نمی‌کنند چه رسد به اینکه برای رسیدن به این هدف و اجرای آن گامی بردارند. همه اینها در حالی است که بیشتر محصلین ما همین حالا روزانه این مدت را در فضاهای مجازی تلف می‌کنند و کسی اعتراض یا احساس خسران و اتلاف وقتی نمی‌کند. این نشان می‌دهد که دشمنان ما زمان زیادی از جوانانمان را با روش‌های گوناگون به سمت اتلاف کشانده‌اند و این نبوده مگر با برنامه‌ریزی وتلاش بی‌وقفه و این همان چیزی است که ما باید بدانیم و در مسیر حق استفاده کنیم.
از طرفی نگاه یک سویه به روایاتی همچون «تفکر ساعه افضل من عباده سنه»[۳] نیز باعث هرچه محجورتر شدن عبادت در جامعه شده است با اینکه منکر علم‌آموزی نیستیم و بلکه لازم و ضروری می‌دانیم اما وجود و ضرورت یک بال برای پرواز دلیل کفایت از بال دیگر نمی‌کند.
حال تو خود حدیث مفصل بخوان ازاین مجمل که با وجود چنین مشکلاتی در حوزه‌ها، دیگر بحث وضعیت مدارس و دانشگاه‌های ما مشخص میشود.
در این راستا و با توجه به این نکات، ضروری دانستیم که برای نظام‌مندشدن بحث اخلاقی-عبادی گامی برداشته شود که از آسیب‌های عبادت فردی و بدون نظام بتواند جلوگیری نموده و از طرفی باعث رشد عبادی حساب شده طلاب و دانشجویان و بالتبع افراد جامعه گردد و در مقابل عرفان‌های کاذب بایستد. اما با توجه به اینکه نظرات و برنامه‌های مختلفی در این راستا میتوان تعریف کرد؛ ما چهارچوب پیشنهادی این نظام را به همراه نمونه‌ای ارائه می‌دهیم و از خوانندگان اهل نظر می‌خواهیم که خود نیز با توجه به نکات ارائه شده، نظامِ مد نظر خود را طراحی و اجرا کنند و البته نظرات سازنده خود را نیز از ما دریغ ننمایند.
نکات کلی درباره اجرای نظام عبادی – اخلاقی
برای طراحی این نظام به نظر می‌رسد این مراحل حداقل بایستی طی شود:
طرح مسآله و بررسی مشکلات عبادی افراد و جامعه
تبیین نکات کلی درباره ضرورت طراحی نظام عبادی – اخلاقی
تعیین و اثبات مقدار و موارد مطلوب عبادت و اخلاق جهت هر فرد
استخراج برنامه اخلاقی ـ عبادی مدون و قابل اجرا
ایجاد انگیزه و دغدغه و مطالبه عمومی در افراد
تبیین برخی از اصول و راهکارهای اجرایی برنامه
طراحی برنامه‌های جمعی عبادی ـ اخلاقی
طراحی روند اجرایی و مجریان طرح
بررسی و ایجاد عوامل توفیق و راههای ورود به عبادت
بررسی و ایجاد عوامل تقویت اراده
در اینجا سعی میکنیم به بسط و تکمیل مراحل فوق بپردازیم و یک نمونه از این طرح‌ها را ارائه دهیم. البته اصراری بر این نیست که فقط راهکاری که در اینجا ارائه میشود راهکاری کامل و منحصر به فرد است بلکه از تمامی خوانندگان صاحب‌نظر تقاضا میشود که در ارائه راهکارهای اجرایی و یا اصلاح آن ها به ما یاری رسانند.
سعی شده این راهکار با توجه به اصول دینی و آیات و روایات و کتب اخلاقی و راهنمایی‌های اساتید گرانقدر اخلاق و تجارب عملی اساتید و نویسنده ارائه گردد و در نهایت نیز بایستی از منظر صاحبنظران خصوصا اساتید گرانقدر اخلاق بگذرد و نواقص آن در حد امکان برطرف شود ان شاءالله تعالی.
تعیین و اثبات مقدار مطلوب عبادت برای هر فرد
در ابتدا باید ضرورت بحث عبادت در زندگی مومنین تبیین شود که از دیدگاه دینی میزان عبادت روزانه ما در چه حدی میتواند باشد و باید به چه حدی در عبادت برسیم.چرا که مهمترین دلیل تقصیر و کوتاهی در این زمینه، عدم تبیین صحیح این ضرورت است که باعث شده در این زمینه کوتاهی‌های زیادی صورت گیرد.در ابتدا با نگاهی به منابع اصلی دینی، سعی در استخراج این مهم می‌نمائیم البتهدر زمینه عبادت آیات و روایات بسیاری وجود دارد که بررسی آنها پژوهشی اجتهادی مجزا نیاز دارد لذا ما به اشاره‌ای مختصر درحد نیاز خود بسنده میکنیم.
آیات
از جمله آیات در این زمینه آیه «وَاعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّى یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ»[۴] و آیه «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ»[۵]است از امام صادق (ع) درباره معنای این آیه پرسیده شد و ایشان در پاسخ فرمودند: خَلَقَهُمْ لِلْعِبَادَهِ و در حدیث دیگر فرمودند خَلَقَهُمْ لِیَأْمُرَهُمْ بِالْعِبَادَهِ[۶]
آیات دیگر:
«وَمِنَ اللَّیلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَهً لَکَ عَسَى أَنْ یبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُوداً»[۷] و پاسی از شب را (از خواب برخیز و) قرآن (و نماز) بخوان! این یک وظیفه اضافی برای توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد.
«یا ایها الّذین امنوا ارکعوا و اسجدوا و اعبدوا ربّکم و افعلوا الخیر لعلّکم تفلحون»[۸] « ای کسانی که ایمان آورده‌اید رکوع کنید و سجود بجا آورید و پروردگارتان را عبادت کنید و کار نیک انجام دهید تا رستگار شوید».
«و ما امروا الاّ لیعبدوا الله مخلصین له الدّین حنفاء و یقیموا الصَّلوه و یؤتوا الزّکوه و ذلک دین القیمَّه[۶] «در حالی که به آنها دستوری داده نشده بود جز اینکه خدا را پرستش کنند با کمال اخلاص، و از شرک به توحید بازگردند، نماز را برپا دارند، و زکات را ادا کنند، و این است آئین مستقیم و صحیح و پایدار.»[۹]
از این آیات ضرورت نقش عبادت فهمیده میشود اما بایستی با دقت بیشتری میزان عبادت به معنای اصلی آن را اثبات کرد.
روایات
در این زمینه روایات بسیاری وجود دارد و اکثر روایات کتبِ عبادی همچون مفاتیح‌الجنان نشان‌دهنده اهمیت بحث عبادت است. در این کتب معمولا اشاره به انجام عبادتی خاص شده است که مؤکدا دستور به عمل به آن شده است. دقت در مجموعه این روایات نشان می‌دهد که انجام این عبادات با این تاکیدات نیازمند برنامه مستمر عبادی در انسان است تا بتواند به این روایات عمل کند. در اینجا ما فقط به چند روایت کلی اکتفا میکنیم و درمورد روایات دیگر با توجه به وجود کتب مذکور از اعاده این احادیث خودداری میکنیم. از جمله روایاتی به این مضمون داریم که بخشی از زمان روزانه بایستی به عبادت اختصاص یابد:
مثلا در حکمت ۳۷۴ نهج البلاغه می‌خوانیم: و قال علیه‌السّلام: للمؤمن ثلاث ساعات: فساعه یناجی فیها ربّه، و ساعه یرمّ معاشه، و ساعه یخلّی بین نفسه و بین لذّتها فیما یحلّ و یجمل، و لیس للعاقل أن یکون شاخصا إلّا فی ثلاث: مرمّه لمعاش، أو خطوه فی معاد، أو لذّه فی غیر محرّم. ترجمه: شبانهروز مؤمن سه قسمت است: قسمتی که در آن با پروردگارش راز و نیاز کند، و قسمتى که باصلاح معاش پردازد، و قسمتى که بلذّت و استراحت روا و آبرومند مشغول شود، و خردمند را نرسد که سفر کند مگر براى یکى از سه مقصد: اصلاح معاش، یا تحصیل زاد معاد، یا کامیابی بر وجه حلال. برخی علما[۱۰] معتقدند که بر اساس همین روایت ۶ ساعت جهت عبادت و مقدمات و آمادگی های آن برای انسان لازم است.
امام موسی کاظم علیهالسلام می‌فرماید: «اجتهدوا فی ان یکون زمانکم اربع ساعات ساعه لمناجاه الله و ساعه لامرالمعاش و ساعه لمعاشره الاخوان و الثقات الذین یعرّفونکم عیوبکم و یخلصون لکم فی الباطن و ساعه فیها للذاتکم فی غیر محرّم، و بهذه الساعه تقدرون علی الثلاث ساعات»[۱۱]؛ سعی کنید اوقات خود را به چهار بخش تقسیم نمایید؛ بخشی را به مناجات با خداوند متعال و بخشی را به کار و تلاش برای امرار معاش و کسب درآمد و بخش سوم را به روابط اجتماعی و گفت وگو با دوستان و افراد مورد اعتمادتان که (در جهت رشد و تعالی) عیوب شما را بیان می‌کنند و در واقع نسبت به شما خالصانه علاقه‌مند هستند، اختصاص دهید. بخش چهارم اوقات خود را نیز برای لذت بردن از امور حلال مادی و معنوی قرار دهید. و با این بخش چهارم است که شما می‌توانید به سه بخش دیگر رسیدگی کنید.
به یاد دارم در دوره‌ای که به تحصیل علم اهتمام زیادی داشتم و بیشتر اوقات روزانه خود رابرای موفقیت علمی صرف مطالعه می‌کردم از یکی از اساتید اخلاق پرسیدم آیا منظور از این روایت این است که شش ساعت در روز عبادت کنیم و ایشان پاسخ دادند بله. سپس پرسیدم آیا تحصیل علم و انجام امور دیگر به نیت قربه الی الله نیز جزء همین شش ساعت محسوب میشود ایشان فرمودند خیر منظور خود عبادت فی ذاته است مثل خواندن نماز و قرآن و ذکر و … . بسیار تعجب کردم و با لحنی گلایه‌آمیز گفتم پس با این احوال ما بایستی روزی شش ساعت عبادت کنیم و دیگران تمام وقت خود را صرف تحصیل علم کنند لذا مسلما موفق‌تر از ما خواهند شد. پاسخ ایشان را هیچگاه فراموش نمی‌کنم که فرمودند مگر شما به خدا و اهل بیت (علیهم السلام) ایمان ندارید و قبول نمی‌کنید که اگر اینچنین خواسته‌اند موفقیت شما در همین است؟ اگر خدا بخواهد شما را موفق خواهد کرد ولو با تحصیل کمتر و حتی اگر از طریقی که فکر میکنید نباشدمی‌تواند و خداوند به انجام خواسته خود تواناست.
بعدها عملا صحت سخن ایشان را در زندگی خود و دیگران دیدم و روایات دیگری نیز در تایید این سخن یافتم. از طرفی وقتی دقیق‌تر به این برنامه شش ساعتی اندیشیدم به این نتیجه رسیدم که راه اصلی موفقیت همین است و حتی عقلا نیز همین روش کاراتر است چرا که این مطلب، برنامه ثابتی برای تمام عمر است نه زمان کوتاهی در دوره‌ای خاص.روایات دیگری نیز در این رابطه وجوددارد که فعلا از آنها می‌گذریم.
سنت
روش عبادت اهل‌بیت(علیهم‌السلام) الگوی ماست و همانطور که در فقه داریم قول و فعل و تقریر معصوم(علیهالسلام) حجت است لذا فعل معصوم (علیهالسلام) نیز دلیل دیگر ماست.برخی آیات و روایات به عبادت معصومین (ع) اشاره دارند از جمله این آیات که در شان اهل بیت (علیهم السلام) نازل شده: «فی بیوتٍ اذن الله ان ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو و الاصال» در خانه‌هایی خدا رخصت داده که آنجا رفعت یابد ودر آن، ذکر نام خدا و صبح و شام تسبیح و تنزیه ذات پاک او کنند». پیامبر اکرم (ص) آنقدر عبادت داشتند که آیه نازل شد «طه * ما انزلنا علیک القرآن لتشقی»[۱۲] و یا آیات زیر که می فرماید: « إن ربـک یـعـلم أنـک تـقـوم أدنى من ثلثى اللیل و نصفه و ثلثه»یا عبادت حضرت زهرا (س) که در روایت هست «حتی تورمت قدماه»[۱۳] مشخص است و یا عبادتهای امیرالمومنین(ع) که شبی هزار رکعت نماز می‌خواند و عبادتهای آنچنانی داشتند. و یا عبادات امام حسن (ع) که بارها به طور پیاده و ذکرگویان به زیارت خانه خدا می‌رفتند و امام حسین (ع) که چندین سال با وضوی نماز عشا نماز صبح را نیز می‌خواندند و در این مدت مشغول عبادت بودند و امام سجاد (ع) که زبانزد است و …. که همگی از جایگاه مساله عبادت پرده برمی‌دارد و آیا نه اینکه عمل معصوم(علیهالسلام) حجت است پس چرا ما چنین عباداتی نداریم و حتی کسری از آن را نیز در خود ایجاد نمی‌کنیم و حتی به این سو نیز حرکت نمی‌کنیم.
عقل
عبادت از نظر عقلی مسئله‌ای فطری است البته در قرآن نیز با آیه فَإِذَا رَکِبُوا فِی الْفُلْکِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ یُشْرِکُونَ [۱۴] اشاره به آن شده است لذا معمولا تمامی افراد در دوره‌ای از زندگی به بحث عبادت با حالت ویژه‌تری برخورد دارند که اگر از این فرصت‌ها استفاده بهینه گردد موجبات رشد بیشتری می‌گردد.
ونیز عقل حکم می کند که شکر خالق و عبادت او به صورت ویژه انجام گردد.
جمع‌بندی
جمع‌بندی این بررسی این است که مقدار مطلوب در عبادت روزانه با مقدمات و لوازم آن ۶ ساعت است این مقدار واجب فقهی نمی‌باشد بلکه اخلاقیست و ما به دنبال برنامه‌ای هستیم که بتواند برخی افراد را پس از دوره‌ای چندین ساله به ظرفیتی برساند که بتواند ۶ ساعت عبادت روزانه را با لذت و رغبت را انجام دهد و درباره مایقی افراد نیز بتواند ظرفیت عبادت دو ساعت در روز را ایجاد کند و در عمل نیز به واجبات و ملزومات عبادی دین مقید باشد.
پاسخ به شبهات این طرح
یکی از مشکلات اصلی این طرح شبهات وارده به اینگونه امور است که باعث شده اصل طرح بر زمین بماند و هیچگاه تئوریزه، عملی و نظام‌مند نشود لذا حتما بایستی چنین شبهاتی در ابتدا پاسخ داده شود تا زمینه و انگیزه‌های عملیاتی‌شدن آن فراهم گردد. در اینجا به برخی از این شبهات میپردازیم:
عمل قربه الی الله عبادت است
انجام هرکاری از جمله تحصیل علم برای رضای خدا و قربه الی الله عبادت به حساب می‌آید.
پاسخ اینکه از همان روایات معلوم می شود که عبادت به معنای عبادت فی ذاته مد نظر است والا عبادت را قسیم تحصیل علم نمی‌دانست بلکه دیگر آن را ذکر نمی‌کرد چون با بیان شما تحصیل علم همان عبادت میشود پس ذکر دوباره آن لغو میشود.
از روایت مساوی بودن چهار عمل استنباط نمی شود
سئوال این است که از کجا معلوم چهار عملی که در روایت آمده اسنت حتما بایستی به ۴ قسمت مساوی باشند بلکه ممکن است یکی بیشتر و دیگری کمتر باشد.
جواب این است که روایت در مقام بیان است و می گوید تلاش کنید زمانتان چهار زمان باشد یعنی به میزان مساوی تقسیم گردد.
شبهه تحصیل علم به جای عبادت
یکی از شبهات مهمی که در ذهن اکثر افراد جامعه هست روایات مربوط به تحصیل علم است که ساعتی تفکر یا تحصیل علم بهتر از هفتاد سال عبادت است پس چرا باید این اجر عظیم را رها کرد و به عبادت پرداخت؟
سئوال من این است که آیا اگر کسی در کسب علم، نمره عالی را کسب کند اما در عبادت نمره قبولی را نگیرد میتواند جواز ورود به سعادتمندی را پیدا کند یا باید نمره حداقلی عبادت و اخلاق و معاش را داشته باشد تا سعادتمند شود.
جواب دیگر این است که علم و عمل همچون دو بال هستند و عبادت بخشی از عمل است و پرواز بدون یک بال غیرممکن است و با یک بال ناقص نیز سرعت مناسب را نخواهد داشت و اکثرا قوت بال دیگر نمی‌تواند جبران کننده باشد. مثال دیگر برای تقریب به ذهن حرکت ماشین بر روی چهار چرخ است که اگر یک چرخ آن درست عمل نکند هیچگاه با سرعت مناسب نمی‌تواند حرکت کند ولو اینکه چرخ‌های دیگر بیش از حد معمول خوب باشند. حرکت انسان نیز با چرخ‌های چهارگانه تحصیل علم، عبادت، کسب معاش و استراحت می باشد که بدون هر کدام امکان حرکت مناسب وجود ندارد.
ضمنا این روایات ناظر به زمانی است که کسی علم و تفکر را کنار بگذارد و فقط مشغول عبادت بی‌معرفت و جاهلانه شود اما اگر بتوان عبادت عالمانه و با معرفت را انجام داد یا در آن راستا حرکت کرد آیا باز هم کوتاهی در عبادت جایز است؟
پاسخ دیگر اینکه با توجه به اینکه بسیاری از علوم و معارف ما در قرآن و ادعیه ما نهفته است و قرائت آنها زمینه تفکر و تدبر در آنها را فراهم می کند خود عاملی برای افزایش معرفت است بلکه در برخی مواقع بدون آن امکان ندارد و شخصی که روزانه وقت قابل توجهی را برای عبادت می‌گذارد طبیعتا در محتوای آن نیز تدبر و تعمق بیشتری خواهد کرد تا کسی که اصلا قرآن و ادعیه را نخوانده و نمی‌خواند. از طرفی با توجه به برخی روایات مثل «العلم نور یقذفه الله فی قلب من یشاء» و «الوضوء نور» و … میتوان فهمیدکه یکی از راه های دستیابی به علم از راه معنویت و عبادت است.
البته ما در ادامه خواهیم گفت که یکی از ممدات عبادت تحصیل علم است و اینها ضرورتا بایستی در کنار هم باشند.
سنت علما
شاید برای برخی این شبهه پیش آید که روش و سنت علمای ما اینگونه نیست.
پاسخ این است که شیوه علمای پیشین ما نیز اینچنین بوده است مثلا در خاطره‌ای از علما شنیدم که فرمودند در دوره جوانی جهت خواندن نماز شب به مسجد سهله رفتم و درآنجا مشاهده کردم حدود ۳۰ نفر از طلاب مشغول نماز شب هستند و در قنوت نماز شبشان دعای ابوحمزه ثمالی را می‌خوانند.
برخی از حوزه‌های علمیه با شرطی طلاب را قبول می‌کردند که هر شب نماز شب بخوانند و روزانه یک جزء از قرآن را تلاوت نمایند. البته اینها همه بجز اعمال روزانه نماز جماعت و … که معمول و مسلم بوده انجام می‌شده است و این نشان می‌دهد که سیره علمای پیشین ما بر عبادت بوده است.
کلامی از رهبر عزیزمان (دام ظله) نیز بیانگر این مطلب است:
قبل از اذان صبح، چراغهای زیادی در مدرسه فیضیه روشن بود. طلبهها، نماز شب می‌خواندند و تهجد و تنفل، برای طلبهها و روحانیون، یک امر عادی بود. امروز، ما بایستی بیشتر به این مسأله بپردازیم. (سخنرانی در جمع طلاب علوم دینی، در مدرسهی فیضیه ۱۱/۹/ ۱۳۶۶) [۱۵]
نافله بخوانید، قرآن بخوانید، نماز اول وقت بخوانید که این سه چیز، برای طلبه واجب است. نمیخواهم بگویم واجب شرعی است؛ واجب وظیفهیی و شغلی است. طلبهیی که با قرآن انس نداشته باشد، طلبهیی که اهل نافله نباشد، طلبهیی که نمازش را آخر وقت بگذارد، چیز مهمی را کسر دارد. (سخنرانی در مراسم عمامه گذاری، ۱۴/۹/ ۱۳۷۲) [۱۶]
کار یا درس یا مطالعه دارم.
در پاسخ به این شبهه سخنی از حضرت آقا (مد ظله) به طلاب در موضوع قرآن می‌آوریم:
قرآن را مرتب بخوانید روزی نباشد که شما تلاوت قرآن نکنید این که می‌بینید روایت است بعضی ائمه (ع) در ماه رمضان هر سه روز یا هر هفت روز در غیر ماه رمضان هر پانزده روز یا هر ده روز یک ختم قرآن می‌کردند، دلیل و فلسفهای دارد ما به قرآن نیاز داریم. هیچکاری را بر خواندن قرآن مقدم نکنید به این معنا که بناست روزی یک حزب قرآن بخوانید، آن را با تأمل و تدبر بخوانید و اگر فرضا ده دقیقه طول بکشد، نگویید کار یا درس یا مطالعه دارم. هیچکاری، از این واجبتر نیست. این ده دقیقه یا ربع ساعت را برای خواندن قرآن بگذارید. من از برادران طلاب خواهش می‌کنم که این نکته را فراموش نکنند. هر روز قرآن را با تدبر بخوانید و هرگز آن را رها نکنید. (حوزه و روحانیت ج۲، ص ۳۱۴)
عقب‌ماندن از جامعه و پیشرفت
یکی از شبهات این است که با این حجم عبادت هر انسانی از زندگی مادی و پیشرفت مادی ویا علمی عقب خواهد افتاد. اما پاسخ این است که همان خدایی که ما را آفریده و پیشرفت مادی علمی و معنوی مارا می‌خواهد همان خداوند متعال از ما خواسته که این مسیر را بپیماییم خود می‌داند که پیشرفت علمی و مادی نیز از همین راه به دست می‌آیدو از این طریق به مقصد می‌رسیم.
ضمنا همین عبادت یکی از راههای پیشرفت علمی و غیرعلمی افراد است لذا در برخی آیات و روایات به این مساله اشاره می شود. مثلا در آیه: « وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ وَ إِنَّها لَکَبیرَهٌ إِلاَّ عَلَی الْخاشِعینَ[۱۷]»[۱۸]
در روایات داریم که می‌فرماید «أَلْعِلْمُ نُورٌ یَقْذِفُهُ اللّهُ فِى قَلْبِ مَنْ یَشآءُ» «علم، نورى است که خداوند به قلب هر کس که بخواهد مى‌افکند»[۱۹] لذا علم به خواندن صرف نیست (و البته به عبادت صرف هم نیست) وبایستی همراه هم باشند که علم حقیقی به دست آید. از طرفی یکی از عوامل موفقیت انسان کامل بودن اوست و علم با عمل است که کارایی دارد. در این رابطه از ابن سینا نقل شده که « هر گاه در مسأله متحیر می ماندم، به مسجد می رفتم و نماز می خواندم و به مبدع کل و آفریدگار جهان می نالیدم، باشد که مشکل مرا به من بگشاید و آن سختی را بر من آسان نماید.»[۲۰]
. مثالی که برای تقریب به ذهن میتوان گفت این است که اگر ماشینی سه چرخ سالم داشته باشد ولی یک چرخ آن خراب باشد هیچگاه نمی‌تواند حتی با سرعت کم هم حرکت کند. اما اگرهمان ماشین چهار چرخ معمولی هم داشته باشد باز هم با سرعت خوبی امکان سیر دارد.
تجربیات ناموفق دیگران
یکی از شبهات این است که ما تاکنون برخی افراد را دیده‌ایم که در وادی عبادت غرق شده‌اند و بعدها کاملا از دین گریزان شده‌اند؟ پاسخ این است که اولا یک اتفاق برای یک شخص دلیل بر بد بودن مسیر نمی‌کند. اگر کسی در راه مشهد تصادف کند دلیلی نمی‌شود که دیگر کسی به مشهد مقدس مسافرت نکند. و ثانیا نبود برنامه مدون یکی از عواملی است که باعث شده افراد به بیراهه بروند و این نباید اصل طرح را به چالش بکشد.
عبادت بدون معرفت
یکی از شبهات این است که بسیاری از افراد عبادت بدون معرفت انجام میدهند و این همان راه خوارج است و ارزشی ندارد.
پاسخ این است که ما نگفتیم عبادت بدون معرفت انجام شود یا عبادت بدون تحصیل علم باشد بلکه خواسته اکید مانیز همین است اما اگر کسی نماز نخواند و عبادتی که لازم بود را به جا نیاورد آیا صرف معرفت او را کفایت می‌کند؟ لذا هم باید عبادت در جای خود باشد و هم کسب معرفت که البته معرفت خود با انجام عبادت نیز حاصل میشود و عبادت وسیله‌ای برای کسب معرفت است همانطور که تحصیل علم نیز از وسیله‌های کسب معرفت است و خود به تنهایی معرفت نیست. طبیعتا کسی که روزانه یک جزء از قرآن را بخواند در معرض تفکر و تدبر در آیات آن قرار دارد اما کسی که اصلا قرآن و ادعیه را نمی خواند در معرض تدبر معارف عظیم آن نیز قرار نمی گیرد.
عملی نبودن و سخت بودن
اما اینکه چگونه باید به این حد از عبادت رسید و با علاقه شخصی، روزانه زمان زیادی عبادت با معرفت و لذت انجام داد. این مساله دارای راه و روش است و رفتن از غیر راهش باعث زدگی از عبادات خواهد شد و نتیجه عکس می‌دهد.یکی از راه‌ها این است که گام به گام و کم‌کم ظرفیت نفس را برای انجام عبادات بالا برد همانطور که نظام علمی و مطالعاتی چنین میکنیم یعنی در کلاس اول ابتدای دروس ساده و راحتی به دانش‌آموز آموخته میشود و مدت کمی از او درخواست مطالعه میشود و بعد از طی ۱۲ سال، کم‌کم به ظرفیتی می‌رسد که میتواند روزانه بیش از ۶ ساعت مطالعه کند و مطالب مشکلی را در این زمان بخواند، بفهمد و از مطالعه خود لذت ببرد اما اگر از ابتدا دروس دانشگاهی را به او آموزش دهند و بخواهند روزانه ۶ ساعت مطالعه کند از تحصیل علم متنفر خواهد شد.
در اینجا ما با اولویت‌بندی و گام به گام کردن عبادات سعی در ارائه روشی داریم که ظرفیت عبادت را در خود افزایش دهیم و بتوانیم ان‌شاالله به نتایج ویژه مادی و معنوی آن نائل شویم. در این روش از روش چله‌نشینی و بلکه انجام سالیانه عبادات استفاده خواهیم کرد تا تثبیت و شیرین شدن عبادات را محقق نماید. قابل ذکر است که این چله‌نشینی در روایات ما اشاره شده است و دارای نتیجه و برکات فراوانی است البته نباید به چله اکتفا کرد و بایستی مبنای ما تداوم همیشگی در انجام عبادات و رشد معنوی باشد.
پیشنهاد میشود کتب علمای اخلاق همچون امام خمینی (ره) و آیت الله ملکی تبریزی و … یا اساتید زنده اخلاق بازخوانی شود و برای اجرایی شدن آنها نظام تعریف گردد.
تبیین اثرات عبادت در زندگی
عبادت میتواند بسیاری از مشکلات مادی و معنوی جامعه و افراد آن را برطرف نماید و باعث پیشرفت بیشتر آن گردد و پرداختن به آن در برپاسازی تمدن اسلامی بسیار موثر است در اینجا ما فقط اشاره‌ای به آن میکنیم:
از نظر آیات
در اینجا فقط به ذکر برخی از این آیات که در قسمتهای گذشته اشاره نشد میپردازیم:
وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنّ َلَهُ مَعِیشَهً ضَنکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَى[۲۱]، «و هر کس از یاد من دل بگرداند در حقیقت زندگى تنگ [و سختى] خواهد داشت و روز رستاخیز او را نابینا محشور مىکنیم».
«وَاعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّى یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ»[۲۲] «و پروردگارت را، بپرست، تا لحظه یقین فرا رسد»
«أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ القُلُوبُ»[۲۳]؛ «آگاه باشیدکه تنهابایادخدادلهاآرامش پیدا می‌کند».
بسم اللّه الرحمن الرحیم. یا ایها المزمل (۱) قم الیل الا قلیلا (۲) نصفه او انقص منه قلیلا (۳) اوزد علیه و رتل القران ترتیلا (۴) انا سنلقى علیک قولا ثقیلا (۵) ان ناشئه الیل هى اشد وطا و اقوم قیلا (۶) ان لک فى النهار سبحا طویلا (۷) و اذکر اسم ربک و تبتل الیه تبتیلا (۸)[۲۴]. به نام خداوند بخشایشگر و مهربان. هان اى جامه به خود پیچیده ! (۱). پاره اى از شب به جز اندکى از آن را بر خیر و زنده بدار (۲) یا نصف آن را و یا کمى کمتر از نصف را (۳) و یا اندکى بر نصف بیفزا و قرآن را شمرده شمرده بخوان (۴) آماده باش که به زودى کلامى سنگین بر تو نازل مى کنیم (۵) (کلامى که قبلا باید خود را براى تحملش آماده کرده باشى ) و بهترین وسیله براى صفاى نفس و سخن با حضور قلب گفتن هنگام شب است که خدا آن را پدید آورده (۶) چون تو در روز دوندگى و مشاغل بسیار دارى (۷) و ذکر خدا را بگو و دست حاجت به سویش دراز کن (۸ ).
و در سوره یس آیه ۶۱ فرمود: «و ان اعبدونی هذا صراط مستقیم؛ و اینکه مرا بپرستید این راه مستقیم است
إِنَّ اللَّهَ رَبِّی وَ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ هذا صِراطٌ مُسْتَقیمٌ[۲۵]… و بدانید که اللَّه پروردگار من و شما است، پس او را بپرستید که این است صراط مستقیم .
قالَ رَب بما أ‌َغْوَیتَنی لأُزَینَنَّ لَهُمْ فی الأ‌َرْض‌ِ وَ لأُغْو‌ِینَّهُمْ أ‌َجْمَعِینَ * إ‌ِلأ‌َ عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصینَ * قالَ هذا صِراطٌ عَلَی مُسْتَقِیمٌ * إِنَّ عِبادِی لَیسَ لَکَ عَلَیهمْ سُلْطانٌ إ‌ِلأ‌َ مَن‌ِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغاو‌ِینَ.[۲۶]
یا ایها الناس اعبدوا ربکم الذی خلقکم و الذین من قبلکم لعلکم تتقون[۲۷]
ای مردم! پروردگار خود را پرستش کنید، آن کس که شما و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید، تا پرهیزگار شوید.
یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون[۲۸]
ای کسانی که ایمان آورده اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد، تا پرهیزگار شوید.
و اقم الصلوه ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر[۲۹]
… و نماز را بر پا دار که نماز (انسان را) از زشتیها و گناه باز می دارد.
ان الانسان خلق هلوعا اذا مسه الشر جزوعا و اذا مسه الخیر منوعا الا المصلین الذین هم علی صلاتهم دائمون[۳۰]
به یقین انسان حریص و کم طاقت آفریده شده است هنگامی که بدی به او رسد بی تابی می کند و هنگامی که خوبی به او رسد مانع دیگران می شود (و بخل می ورزد) مگر نماز گزاران آنها که نماز را پیوسته به جا می آورند.
یا ایها الذین آمنوااستعینوا بالصبر و الصلوه ان الله مع الصابرین[۳۱]
ای کسانی که ایمان آورده اید! از صبر (روزه) و نماز کمک بگیرید! (زیرا) خداوند با صابران است!
در آیاتی که در بالا آمده، رابطه نزدیکی میان «عبادت» و تقوا و پرهیز از گناه و پرورش فضائل اخلاقی دیده میشود و نشان می دهد کسانی که می خواهند به تهذیب نفس راه یابند باید از در عبودیت و پرستش خداوند وارد شوند؛ سالکان راه خدا، و پویندگان طریق خودسازی و تقوا، باید از نیایش و عبادت یاری طلبند و ناخالصیهای وجود خود را در کوره داغ عشق به خدا بسوزانند و از بین ببرند، و مس وجود خود را با کیمیای عبادت زر کنند .[۳۲]
از نظر روایات
برخی عبادات اثرات مهمی و عجیبی در زندگی مادی و معنوی دارد در این زمینه کتاب‌هایی نوشته شده است که اثرات برخی عبادات را ذکر کرده‌اند مثلا برای رفع فلان مشکل یا مرض فلان عبادت را بایستی انجام داد و یا برای برآورده شدن فلان حاجت فلان عبادت مفید است. برخی از این موارد در کتب تفسیر و کتاب مفاتیح و کتب دینی دیگر ذکر شده است لذا از آنها میتوان اثرات شگفت عبادات را در زندگی مادی و معنوی دریافت و به دیگران منتقل نموده و این اثرات را برای ایشان نیز تبیین کرد. البته به دلیل گستردگی آنها و موجود بودن منابعی همچون مفاتیح الجنان، فعلا از بیان دوباره آنها چشم‌پوشی می‌گردد اما گستردگی آنها نشانگر اثرات زیاد عبادت در زندگی مادی است.
از نظر تعلیمات اسلامی، هر گناه اثری تاریک کننده و کدورت آور بر دل آدمی باقی می گذارد و در نتیجه میل و رغبت به کارهای نیک و خدائی کاهش می گیرد و رغبت به گناهان دیگر افزایش می یابد. متقابلا عبادت و بندگی و در یاد خدا بودن وجدان مذهبی انسان را پرورش می دهد، میل و رغبت به کار نیک را افزون می کند و از میل و رغبت به شر و فساد و گناه می کاهد. یعنی تیرگیهای ناشی از گناهان را زایل می گرداند و میل به خیر و نیکی را جایگزین آن می سازد. در نهج البلاغه خطبه ای هست که درباره نماز و زکوه و اداء امانت بحث کرده است. پس از توصیه و تاکیدهائی درباره نماز، می فرماید: «و انها لتحت الذنوب حت الورق و تطلقها اطلاق الربق و شبهها رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بالحمه تکون علی باب الرجل فهو یغتسل منها فی الیوم و اللیله خمس مرات فما عسی ان یبقی علیه من الدرن؟» (خطبه ۱۹۹)؛ نماز گناهان را مانند برگ درخت می ریزد و گردنها را از ریسمان گناه آزاد می سازد، پیامبر خدا نماز را به چشمه آب گرم که بر در خانه شخص باشد و روزی پنج نوبت خود را در آن شستشو دهد تشبیه فرمود، آیا با چنین شستشوها چیزی از آلودگی بر بدن باقی می ماند؟
امام در خطبه ۱۹۲ پس از اشاره به پاره ای از اخلاق رذیله از قبیل سرکشی، ظلم، کبر، می فرماید: «و عن ذلک ما حرس الله عباده المؤمنین بالصلوات و الزکوات و مجاهده الصیام فی الایام المفروضات تسکینا لاطرافهم و تخشیعا لابصارهم و تذلیلا لنفوسهم، و تخفیضا لقلوبهم و ازاله للخیلاء عنهم»؛ چون بشر در معرض این آفات اخلاقی و بیماریهای روانی است خداوند بوسیله نمازها و زکاتها و روزه ها بندگان مؤمن خود را از این آفات حراست و نگهبانی کرد، این عبادات دستها و پاها را از گناه باز می دارند، چشمها را از خیرگی بازداشته به آنها خشوع می بخشند، نفوس را رام می گردانند، دلها را متواضع می نمایند، و باد دماغ را زایل می سازند.[۳۳]
از نظر عقل و علمی
اثر عبادت در آرامش بشر از نظر عقلی و علمی کاملا معلوم است و در برخی پژوهش‌ها بدان پرداخته شده لذا از اطاله کلام در این مطلب نیز صرف نظر میشود.
اما نکته مهم این است که چگونه می توان این اهمیت را به بدنه جامعه انتقال داد. جواب این است که از طرق مختلف موجود میتوان بهره برد از جمله ایجاد دغدغه و مطالبه عمومی در جامعه و اقشار تأثیرگذار خصوصا طلاب، دانشجویان و دانش‌آموزان (نسل جوان) که می‌توانند این مهم را به کل جامعه تسری دهند. در این راستا از ظرفیتهای زیر میتوان بهره برد:
- سخنرانان برجسته در سطح جامعه، رسانه ملی، نمازجمعه، امامزاده‌ها، مساجد، هیئات، جلسات قرآن، مراکز مذهبی و …
- وسایل ارتباط جمعی و فضاهای مجازی، صداوسیما و سینما و …
- از ظرفیت معاونتهای تهذیب حوزه‌های علمیه، معاونتهای فرهنگی ادارات و دانشگاه‌ها، دفاتر نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها و مراکز نظامی و حوزه‌های علوم اسلامی دانشگاهیان و …
- معاونتهای فرهنگی و پرورشی مدارس و ائمه جماعات مدارس و مراکز مختلف
- از ظرفیت مراکز و نهادهای فرهنگی مختلف در سطح کشور
- از ظرفیت مداحان و قاریان قرآن و کلیه هنرمندان ارزشی و دینی
استخراج برنامه اخلاقی – عبادی مدون و اجرایی
در این مرحله بایستی باتوجه به آیات و روایات وکتب عبادی و راهنمایی‌های اساتید اخلاق برنامه عبادی-اخلاقی مدونی استخراج گردد. به عنوان نمونه ما می‌خواهیم شخص با توجه به روش عبادی و اخلاقی حضرت امام خمینی (ره) که در چهل حدیث ایشان ذکر شده تربیت شود ابتدا بایستی کتاب چهل حدیث مطالعه شده و برنامه‌های عملی و عبادی آن استخراج گردد. البته لازم به ذکر است که بیشتر این کتابها اخلاقی هستند تا عبادی لذا بهتر است در بخش عبادی به کتبی همچون مفاتیح‌الجنان شیخ عباس قمی و المراقبات میرزا جواد ملکی تبریزی مراجعه گردد.
می‌بایست خلاصه این برنامه‌ها را بتوان در چند صفحه خلاصه و ارائه نمود. توجه کنید که برنامه اجرایی به خلاف کتب اخلاقی بایستی بسیار خلاصه و کوتاه باشد و نباید توضیحات اخلاقی در آن موجود باشد بلکه فقط برنامه اجرا باشد. این اشتباه مرسوم جامعه ماست که معمولا برنامه عملی را با نصایح اخلاقی ترکیب میکنیم که باعث ایجاد ملال بسیار در مخاطب میشود. در اینجا بد نیست یادآور برنامه‌ای عبادی که اخیرا به طور حیرت‌انگیزی جهان را به خود مشغول کرده و آن پیاده‌روی اربعین حسینی است اشاره کنم و تاکید کنم بسیاری از شرکت‌کنندگان در این برنامه عبادی حتی از فضایل و روایات این پیاده‌روی آگاهی ندارند اما با شور بسیار شرکت می‌کنند و این نشانه از آن دارد که لازم نیست مثنوی عبادی ما ۷۰ من باشد بلکه نکات دیگری بایست مد نظر قرار گیرد که در ادامه به بخشی از آنها اشاره خواهد شد و جدولی از برنامه اجرایی ارائه خواهد شد که نشان می‌دهد برنامه اجرایی چند ساله در چند صفحه قابل ذکر است.
در اینجا چند نمونه کوتاه از برنامه اساتید اخلاق ارائه می شود:
برنامه ای کوتاه از علامه طباطبایی[۳۴]
من دستورالعملهای علامه طباطبایی را که درجواب دوتا نامه که ازطرف جوانی به ایشان داده اند را تقدیم می کنم.
نامه اول
بسم الله الرحمن الرحیم
محضر مبارک نخبه الفلاسفه و آیهالله العظمى جناب آقاى طباطبائى ادام الله عمرکم ماشاءالله سلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
کوتاه سخن آنکه جوانى هستم ۲۲ ساله، میزان تحصیل پنجم ریاضى. اشتغالات فعلى تحصیلات حوزه قم حدود لمعه اصول الفقه. آخوندزاده. محیط زیست: دو سال سربازى در تهران، شش سال کودکى در قم، تحصیلات اولیه و بیشتر تحصیلات دبیرستان نیز در قم، چند سالى کرمانشاه. چنین تشخیص مىدهدم که تنها ممکن استشما باشید که به این سؤال من پاسخ دهید. در محیط و شرایطى که زندگى مىکنم هواى نفس و آمال و آرزوها بر من تسلط فراوانى دارند و مرا اسیر خود ساختهاند و سبب آن شده‌اند که مرا از حرکتبه سوى الله، و حرکت در مسیر استعداد خود بازداشته و مىدارند. درخواستى که از شما دارم براى من بفرمایید بدانم به چه اعمالى دستبزنم تا بر نفس مسلط شوم و این طلسم شوم را که همگان گرفتار آنند بشکنم و سعادت بر من حکومت کند؟ یادآور مىشوم نصیحت نمىخواهم و الا دیگران ادعاى ناصحیت فراوان دارند.دستورات عملى براى پیروزى لازم دارم. همان گونه که شما در تحصیلات خود در نجف پیش استاد فلسفه داشتید، همان شخصى که تسلط به فلسفه اشراق داشت. (مسموع است). باز هم خاطرنشان مىسازم که نویسنده با خود فکر مىکند که شفاها موفق به پاسخ این سؤال نمىشود. وانگهى شرم دارم که بیهوده وقت گرانمایه شما را بگیرم. لذا تقاضا دارم پدرانه چنانچه صلاح مىدانید و بر این موضوع مىتوانید اصالتى قائل شوید مرا کمک کنید. در صورت منفى بودن، به فکر ناقص من لبخند نزنید و مخفیانه نامه را پاره کنید و مرا نیز به حال خود وا گذارید. متشکرم.
جواب علامه به نامه اول
السلام علیکم
براى موفق شدن و رسیدن به منظورى که در پشت ورقه مرقوم داشتهاید لازم است همتى برآورده، توبهاى نموده، به مراقبه و محاسبه پردازید. به این نحو که هر روز که طرف صبح از خواب بیدار مىشوید قصد جدى کنید که در هر عملى که پیش آید رضاى خدا – عز اسمه – را مراعات خواهم کرد. آن وقت در سر هر کارى که مىخواهید انجام دهید نفع آخرت را منظور خواهید داشت، به طورى که اگر نفع اخروى نداشته باشد انجام نخواهید داد، هر چه باشد. همین حال را تا شب، وقتخواب ادامه خواهید داد و وقتخواب، چهار پنج دقیقهاى در کارهایى که روز انجام دادهاید فکر کرده، یکى یکى از نظر خواهید گذرانید. هر کدام مطابق رضاى خدا انجام یافته شکرى بکنید. و هر کدام تخلف شده استغفارى بکنید. این رویه را هر روز ادامه دهید. این روش اگر چه در بادى حال سخت و در ذائقه نفس تلخ مىباشد ولى کلید نجات و رستگارى است. و هر شب پیش از خواب اگر توانستید سور مسبحات یعنى سوره حدید و حشر و صف و جمعه و تغابن را بخوانید و اگر نتوانستید تنها سوره حشر را بخوانید و پس از بیست روز از حال اشتغال، حالات خود را براى بنده در نامه بنویسید. ان شاء الله موفق خواهید بود. والسلام علیکم محمد حسین طباطبایى
نامه دوم
بسم الله الرحم الرحیم
محضر مقدس نخبه المجتهدین حجهالاسلام و المسلمین جناب آقاى علامه محمد حسین طباطبایى دام مجده سلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
خداوند ان شاء الله خیر دنیا و آخرت عطایت فرماید و با اولیا و انبیا محشورت سازد. برادر عزیز! فراوان احساس کمبودى مىکنم. هر چه دست و پا مىزنم و تلاش مىکنم و به هر جهت مىنگرم دریا در نظرم وسیعتر جلوه مىکند. ندانم در چه مسیرى روى گردانم. کدام سفینه را سوار شوم تا به ساحل خوشبختى برسم؟ از شما بردار عزیز استمداد مىطلبم. نمىدانم مرا چه مىشود.مدتى استخود را چنان بینم که بر آسمان افکارم ابرهاى سنگین و تیره و تار برآمده و عالم مرا غمناک ساختهاند حتى غرشى نیست تا ببارد و آسمانى صاف بینم. عامل این تیرگى چیست; نمىدانم. در لا به لاى این حالات فکر مىکنم اگر سؤال مرا در این موضوع پاسخ گویید راحتشوم. برادر عزیز! با روشنبینى خود و حقیقتخواهى خود اگر بتوانید حالت مرا درک کنید و آنچنان جوابم گویید که ناخودآگاه جرقهاى در من به وجود آید که تا ابد (مرگ) روشن باشم. آیا مىتوانید راهنمایى کنید تا عاشق خدا شوم. ۲-عاشق پیامبر شوم.۳ – عاشق اولیاى خدا شوم. راه چیست و چاره کدام؟ اگر راز عشق، مرا آموزید و معشوق را به نیکى برایم بشناسانى ولو بروى خود مىروم. اگر حالت عشق در من بتوانى سازى و دستم گرفته به کوى عشق رهبرى نمایید و با اشاره معشوق را بنمایى دوان دوان مىروم حتى لحظهاى آرام نمىگیرم. اما چه کنم جاهلم و عاشق نیستم. موقعیت نویسنده: طلبه پایه معلومات: پایان دوره دبیرستان، دیپلم. علوم اسلامى: لمعه و اصول الفقه، سن:۲۳ سال. استاد عزیز، از قرآن جز خواندن (بدون تعارف) چیزى نمىدانم. از سخنان معصومین تقریبا بیگانهام. چگونه و به چه اندازه بر آنها وارد شوم و چگونه استفاده کنم؟ صبر کنم تا رشد علمى بیابم و یا به موازات تحصیل … طریق استفاده را نیز بیان فرمایید. امضا
جواب علامه به نامه دوم
به عرض شریف مىرساند نامه شریف دوم زیارت شد. قبلا نیز یک نامه دیگرى رسیده بود که تا کنون پاسخ آن نوشته نشده. اصولا در زمستان گذشته در اثر کسالت مزاج و ناراحتى اعصاب نه تنها نامه جناب عالى بلکه نامههاى زیاد دیگرى که در این مدت رسیده تا امروزها براى هیچ کدام نتوانستهام جواب بنویسم. امروزها که کمى حالم رو به بهبودى است تدریجا جواب مىفرستم. به هر حال عذر گذشته را مىخواهم. عرض کنم روشى که براى ما در همه حال و همه شرایط در حد ضرورت است روش بندگى و به عبارت دیگر روش خداشناسى است و راه آن طبق آنچه از کتاب و سنتبرمىآید همانا یاد خدا و امتثال تکالیف عملى است. یعنى همان مراقبه و محاسبه است که در نامه اولى خدمتتان عرض شد. فعلا به این ترتیب که هر صبح که از خواب بیدار مىشوید تصمیم بگیرید که خدا را فراموش نخواهید کرد. آنگاه به طور استمرار خود را در برابر خدا تصور کنید و شب وقتخواب به حساب کارهاى روز بپردازید. اگر غفلتى شده استغفار و توبیخ نفس، و اگر نشده حمدى به خدا بکنید. و ضمنا براى تقویت ذکر تا چهل روز، روزى هزار مرتبه طرف صبح با توجه تام کلمه طیبه لاالهالاالله بگویید. حال بندگى که از این روش به دست مىآید الگو و مقیاس همه حالات زندگى است. والسلام علیکم محمد حسین طباطبایى
برنامه دیگر
با سلام
برای داشتن یک برنامه عبادی روزانه، بهترین کار پیروی از سیره امامان معصوم و تقلید از برنامه زندگی بزرگان دین چون امام خمینی می باشد.
به طور خلاصه می توان گفت که در یک برنامه روزانه باید نکات زبر را رعایت نمود
۱) انجام واجبات دینی و ترک محرّمات
۲) عمل به مستحبّات (تا حدّ امکان و با شادابی)
۳)در صورت امکان همیشه با وضو بودن
۴) استغفار دائمی داشتن یا لااقل روزی صد یا هفتاد بار استغفار کردن برای کوتاهی های خود در بندگی خدا، یا ابراز بیزاری از گناه دیگران (بهترین عبادات برای استغفار از نظر اهل عرفان گفتن ذکر شریف یونسیّه صد مرتبه، پس از نماز صبح در حالت سجده می باشد : “لا اله الا انت سبحانک انّی کنت من الظالمین : نیست خدایی جز تو، پاکی تو، همانا من از ظلم کنندگان و کوتاهی کنندگان هستم.”
۵) خواندن مداوم قرآن در هر روز، حداقل به اندازه یک یا پنج صفحه، و تا حدّ امکان به اندازه یک جزء و دقت در معانی آن که بسیار راهگشا می باشد.
۶) خواندن دعاهای هر روز و زیارات مربوط به امامان معصوم در هر روز مخصوصاً دعای صباح، عهد، کمیل و ندبه( البته در صورت داشتن حوصله و حال لازم )
۷) بجا آوردن نماز در اول وقت و تا حد امکان بجا آوردن نمازهای نافله و نمار جماعت
۸) خواندن نماز شب یا قضا کردن آن در روز.
۹) انجام صله رحم و مقید بودن به آن
۱۰)کسب علم و مطالعه روزانه در خد امکان
۱۱) همنشینی با خانواده و دلجویی از ایشان (پدر، مادر، همسر، فرزندان و …)
۱۲)خواستن توفیق از خداوند در تمامی مراحل زندگی و همیشه به یاد خدا بودن و همنشینی با اهل علم و تقوی
۱۳) تفکر در احوالات امام زمان و اینکه آن عزیز همیشه ناظر بر اعمال ماست و توسل نمودن به حضرتش که بسیار مورد سفارش بزرگان دین بوده است
التماس دعا
برنامه هفتاد روزه تا طهارت جان
این برنامه در چندین سایت اینترنتی قابل رویت است اما هیچکدام اعتبار لازم را نداشتند ولی به نظر می‌رسد توسط یکی از شاگردان استاد علامه حسنزاده حفظه الله تدوین شده است و برنامه ساده و خوبی به نظر می‌رسد که خدمت شما ارائه می گردد.
هفتاد روز تا طهارت جان[۳۵]
بسم الله الرحمن الرحیم
سلام علی من اتبع الهدی
ان شاء الله تعالی تصمیم بر آن داریم تا برنامه ای هفتاد روزه را تنظیم و تدوین نماییم تا سالکین کوی دوست را معد و کمک کاری برای سیر و سلوک علمی و عملی باشد. به تدریج مطالب این پست کامل خواهد شد.بسمه تعالینمیشود دست بر روی دست گذاشت و کاری نکرد. عمر در حال گذران است و ما در خواب غفلت. باید بیدار شد و از هم اکنون دست به کاری زد تا غصه سر آید.هر یکی از خوانندگان این مطلب حتما به مرگ فکر کرده است. هیچ میدانید که مرگمان چه زمانی خواهد رسید؟ آیا از آینده میتوان اطمینان داشت؟ یقینا همگان په این سوالات پاسخ منفی میدهند. در هفته گذشته خبر وفات چند نفر را شنیده ام. شاید نوبت من هم به زودی برسد. پس تا فرصت باقی است در جهت خود سازی و رفع آلودگی ها گام زنیم.پیش از آنکه فرشته مرگ به سراغمان آید بمیریم و قبل از آنکه به حسابمان برسند از خویشتن حسابرسی نماییم.
بر سر آنم که گر ز دست برآید
دست به کاری زنم که غصه سر آید
خلوت دل نیست جای صحبت اضداد
دیو چو بیرون رود فرشته درآید
صحبت حکام ظلمت شب یلداست
نور ز خورشید جوی بو که برآید
بر در ارباب بی‌مروت دنیا
چند نشینی که خواجه کی به درآید
ترک گدایی مکن که گنج بیابی
از نظر ره روی که در گذر آید
ان شاء الله تعالی با عنایت حضرت صاحب العصر و الزمان که یگانه استاد کامل و مکمل در سیر و سلوک انسانی است شروع به کار میکنیم و در طی یک برنامه هفتاد روزه تصمیم میگیریم که حجاب های ظلمانی را از مقابل چشم جان کنار زنیم و آثار بد گناهان را با آب توبه بشوییم.و اما در این هفتاد روز چه خواهیم کرد؟برنامه ما در این ایام چیست؟آیا این برنامه هم مانند برنامه های پیشین ما با شکست مواجه خواهد شد؟آیا برای خود سازی در این هفتاد روز میباید دست از همه شست و در گوشه عزلت نشست؟آیا احتیاج به استاد سیر و سلوک داریم؟استاد سیر و سلوک خواهران کیست؟بدون استاد و هم مباحثه چه کنیم؟آیا با وجود گناهان و سالها دوری از خدا میتوان عارف شد؟حال روحی ما چگونه است ؟مکاشفهای اگر دست داد چه کنیم؟حالات قبض و بسط و عوامل آن که در این مدت پیش می آید چیست و چه کنیم؟ آیا سیر و سلوک در دانشگاه امری شدنی است؟و…میدانم سوالات بسیاری در رابطه با خود سازی وجود دارد و پاسخ به همه آنها محتاج تدوین چندین کتاب قطور خواهد بود. در این هفتاد روز برنامه ما طوری خواهد بود که همه بتوانند از آن استفاده کنند و در لابلای این برنامه به توضیح بعضی از پرتگاه ها و گردنه ها نیز خواهیم پرداخت.
برنامه سیر و سلوکی ما مجموعا هفتاد روز است که به ده مرحله تقسیم میشود. ده مرحله هفت روزه. یعنی ما طی ده هفته پله پله در جهت خود سازی گام میزنیم و طی هر مرحله جهشی به سوی قرب به حق متعال خواهیم داشت.
در این قسمت به بیان اهداف کلی این ده مرحله میپردازیم.
مرحله اول
۱- شناخت گناهانی که بدان مبتلاییم
۲-اولویت بندی گناهان
۳-تلاش برای اقامه نماز در اول وقت
۴-ذکر غالب لا حول و لا قوت الا بالله
مرحله دوم
۱- تمرکز بر روی گناه دارای اولویت اول
۲- دائم الوضو بودن
۳-ذکر غالب استغفار
مرحله سوم
۱- تمرکز بر روی گناه دارای اولویت دوم علاوه بر اولویت بالاترش
۲- خواندن یکی از مناجات خمس عشر به ترتیب هر روز صبح
۳- گفتن اذکار قبل از خواب
مرحله چهارم
۱- تمرکز بر روی گناه دارای اولویت سوم علاوه بر اولویت بالاترش
۲-حضور قلب در نماز
۳- کنترل زبان
مرحله پنجم
۱-تمرکز بر روی گناه دارای اولویت چهارم علاوه بر اولویت بالاترش
۲-برنامه تفکر شبانه
۳- کنترل چشم
مرحله ششم
۱-تمرکز بر روی گناه دارای اولویت پنجم علاوه بر اولویت بالاترش
۲-برنامه قرائت یک حزب قران به همراه معنی در هر روز
۳-کنترل گوش
مرحله هفتم
۱-تمرکز بر روی گناه دارای اولویت ششم علاوه بر اولویت بالاترش
۲-بیداری در بین الطلوعین
۳-جبران عقب ماندگیهای مراحل قبل
مرحله هشتم
۱-تمرکز بر روی گناه دارای اولویت هفتم علاوه بر اولویت بالاترش
۲-بیداری نیم ساعت قبل از اذان صبح برای نماز شب
مرحله نهم
۱-تمرکز بر روی گناه دارای اولویت هشتم علاوه بر اولویت بالاترش
۲- خود را در محضر خدا دیدن (حضور)
۳-ذکر غالب لا اله الا الله
مرحله دهم
۱-تمرکز بر روی گناه دارای اولویت نهم علاوه بر اولویت بالاترش
۲- حفظ حضور با توجه بیشتر
۳-ذکر غالب لا اله الا الله با توجه بیشتر.
امام خمینی (ره) و دستور خودسازی[۳۶]
۱- نمازهای پنج گانه را در پنج وقت بخوانید. نماز شب را حتما بپادارید.
۲- روزهای دوشنبه و پنج شنبه را حتی المقدور روزه بگیرید.
۳- اوقات خواب را کم کرده و بیشتر قرآن بخوانید.
۴- برای عهد و پیمان اهمیت فوق العاده قائل شوید.
۵- به تهیدستان انفاق کنید.
۶- از مواضع تهمت دوری نمایید.
۷- در مجالس پرخرج و باشکوه شرکت نکرد و خود نیز چنین مجالسی نداشته باشید.
۸- لباس ساده بپوشید.
۹- زیاد صحبت نکنید. دعاها را زیاد بخوانید. خصوصا دعای روز سه شنبه را.
۱۰- ورزش کنید.
۱۱- بیشتر مطالعه کنید.
۱۲- دانش های فنی را بیاموزید.
۱۳- دانش تجوید و عربی را بیاموزید و در هر زمینه ای هوشیار باشید.
۱۴- کار نیک خود را فراموش کنید. گناهان گذشته را به یاد آورید.
۱۵- از نظر مادی به تهیدستان و از نظر معنوی به اولیاء الله بنگرید.
۱۶- از اخبار روز دنیا و مربوط به مسلمین با اطلاع شوید.
برنامه سلوک (دستور العمل سلوکی علامه طهرانی)[۳۷]
دستور العمل سلوکی علامه طهرانی به یکی از شاگردان خود در خارج از کشور
بسم الله الرّحمن الرّحیم
السّلام علیکم و رحمه‌ُ الله و برَکاته، نامه گرامی واصل و از مضمون آن اطّلاع حاصل؛ بزرگان طریق فرموده‌اند: برای پیمودن راه یک توبه کامل ضروری است (غسل، دو رکعت نماز، یکصد بار استغفار، بیرون آمدن از جمیع حقوق النّاس و مظالم عباد، و قضاء فوائت من حقوق الله تعالی). و دیگر: پیوسته ملازم سکوت بودن و غذا بموقع و به اندازه خوردن و از حیوانی کمتر مصروف نمودن و با بسم الله شروع کردن و در صورت امکان سه روز در ماه روزه داشتن. و قبل از اذان صبح بیدار شدن و بین الطّلوعین را بیدار ماندن و در این حال نماز شب و نافله صبح و نماز صبح، و سپس هر روز حدّاقلّ یک حزب قرآن، ثواب آن هدیه به روح رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم نمودن. و در یک اربعین هر روز هزار بار أستغفر اللهَ رّبی گفتن با شرائط ذکر (طهارت بدن و لباس، و وضو، و مکان خلوت، و استعمال عطر و بخور، و رو به قبله نشستن چهار زانو، و انگشتری عقیق در دست راست نمودن، و توجّه کامل به معنای ذکر کردن) و سپس به سجده درآمدن و حدّاقل چهارصد مرتبه” لا إله إلا أنت سبحنک إنی کنت من الظالمین۱″ گفتن. و پس از آن نشستن و با خدای تعالی شرط عدم معصیت در نمز نمودن (مشارطه) و در طول روز مراقب نفس بودن (مراقبه) و هنگام خواب محاسبه کردن (محاسبه) و از مجالس و محافل دنیاپرستان دوری نمودن و با ابناء دنیا نشست و برخاست نکردن، و پیوسته متفکّر در درون بودن، و طهارت دائم (دوام وضو و غسل جمعه) و خواندن نمازها را در اوّل وقت و بجا آوردن نوافل در صورت امکان، و اجتناب از معصیت بطور اتمّ و اکمل، و استعمال عطر و انگشتری در حال صلوات، و خضوع و حضور قلب را در حال نماز رعایت کردن، و شبها با وضو بخواب رفتن و در بستر طاهر رو به قبله خسبیدن، و به شوق دیدار خدا خوابیدن و سه بار سوره توحید و آیه الکرسی۲ و آیه” لو أنزلنا هذا القرآن۳″ و آیه “قُل إنَّما أنا بشر مثلکم۴” و آیه “شهد الله۵” را خواندن، و یک دوره تسبیح حضرت زهراء را بجا آوردن، آنگاه لا إله إلا الله را بگوید تا خوابش ببرد؛ به عشق خدا بخوابد و به عشق خدا برخیزد. در اربعین دوّم و سوّم به همین منوال جلو برود به استثناء آنکه بجای هزار بار استغفار، هزار بار لا إله إلا الله بگوید. و در پاک نمودن ذهن از ورود خاطرات در حال نماز، و ذکر و تفکّر سعی بلیغ نماید. إن شاء الله تعالی خداوند مرحمت فرموده مشتاقان دیدار جمالش را به کعبه مقصود میرساند. عمده عامل سیر در راه مجاهده نفسانی است و اجتناب از منهیّات، تا بحول و قوّه خدا جمال محبوب ازلی پرده گشاید و با بارقه جلال سرمدی خرمن هستی را بسوزاند و از خودی و خودیّت چیزی را باقی نگذارد.از خداوند متعال خواستارم که همه ما را موفّق به رضای خودش بفرماید و گامهایمان را در طیّ طریق بسوی کعبه جمال و جلالش استوار بدارد؛ بمُحمّدٍ و آلِه الطّاهرین، صلّ علَی محمّد و آله أجمَعین.
سیّد محمّد حسین حسینی طهرانی
مشهد مقدّس ـ ۴ محرّم/۱۴۱۱، هجریّه قمریّه
به نقل از کتاب أسرار ملکوت ج ۲ تالیف آیهالله سید محمدمحسن حسینی طهرانی
[۱]ـ سوره الأنبیآء (۲۱) ذیل آیه ۸۷
۲ـ سوره البقرى (۲) آیات ۲۵۵ الی ۲۵۷ ۴ـ سوره الکهف (۱۸) آیه۱۱۰
۳ـ سوره الحشر (۵۹) آیات ۲۱ الی ۲۴ ۵ـ سوره آل عمران (۳) آیه ۱۸ و ۱۹
ایجاد انگیزه و دغدغه و مطالبه عمومی در افراد و تبیین ضرورت مساله
بدون وجود انگیزه معمولا کاری انجام نمی‌شود و استمرار نمی‌یابد اما اگر انگیزه وجود داشت آدمی به هدف خواهد رسید در روایتی از امام صادق (علیه السلام) داریم مَا ضَعُفَ بَدَنٌ عَمَّا قَوِیَتْ عَلَیْهِ النِّیَّهُ.هنگامی که نیت محکم و قوی باشد، بدن (از پذیرش کارهای سخت و سنگین در راه وصول به مقصود) ضعیف و ناتوان نخواهد شد.(ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه ؛ ج۴ ؛ ص۴۰۰) لذا اگر انگیزه کافی در فردی ایجاد شود بدن انسان کشش انجام آن را دارد. اما این ایجاد انگیزه راههای مختلفی دارد که بر مدیران اجرایی اینگونه برنامه‌ها پوشیده نیست و من فقط به ذکر سرفصل برخی از آنها اکتفا می‌کنم.
جلسات انگیزشی و تبیین اصول برنامه برای افراد
اگر انگیزه سازی و تبیین موضوع به صورت مناسب برای افراد صورت گیرد همرتاهی آنها بسیار افزایش خواهد یافت و بعضا خود اشخاص به دنبال برنامه تفحص خواهند نمود. لذا لازم است حتما چند جلسه به صورت مناسب با اشخاص و مخاطبین طرح جلسه انگیزشی و تبیینی داشت.
ارائه یک نمونه نقد از عبادت و معنویت
یکی از بهترین روش ها ارائه فی المجلس یک برنامه عبادی و معنوی موفق برای مخاطبین است در این راستا میتوان از یک برنامه معنوی مثل استماع صوت زیبای قرآنی از یک قاری متبحر و یا یک دعاخوانی و یا روضه‌خوانی یا نمازی همچون نماز آیت الله بهجت و یا زیارت یکی از ائمه (ع) یا یک امامزاده و … امثال اینها استفاده نمود تا فرد در همانجا از لذت معنوی بهره برده و مشتاق گردد. البته می توان یک برنامه که شامل همه این موارد باشد را به عنوان افتتاحیه طراحی نمود و در همان جلسه ارائه داد.
از برنامه‌های انگیزشی استفاده شود
مثل:
- مطالعه سیره اهل بیت (علیهم السلام)،کتب زندگی عرفا، زندگی نامه علما، زندگی نامه شهدا
- استماع صوت‌های مناسب
- دیدن کلیپ، فیلم و مستند علما و عرفا و …
از زمان و مکانهای انگیزشی استفاده شود
- ماه مبارک رمضان، رجب، محرم و …
- حرم امام رضا یا اهل بیت (علیهالسلام)
- حرم امامزادگان
- مساجد و هیئات
- مناطق عملیاتی دفاع مقدس
- ایام اربعین
- اعتکاف
- شب و روز جمعه و….
ایجاد فضای رقابت معنوی و اجرای مسابقات و اهدای جوایز معنوی
وجود عده‌ای که عملا مشتاقانه به عبادت می‌پردازند باعث تحریک دیگران به عبادت میشود و بایستی این فضا را در جمع ایجاد کرد و البته برخی از این فضاها در موارد فوق الذکر عملا موجود است و کافیست به گسترش و تکمیل آنها پرداخت.
همچنین مسابقاتی در این راستا طراحی شود. برکسی پوشیده نیست که آزمون یا مسابقه کنکور چقدر در افزایش سطح علم‌آموزی افراد مؤثر بوده است و در ادامه نیز علاقه به گرفتن مدرک و اتمام دوره درسی در عملکرد علمی نیز موثر است لذا از همین شیوه برای موضوع عبادی نیز میتوان استفاده کرد.
باید متذکر شوم که برخی امور جدیدا ایجاد شده که همچون مسابقات عبادی است، از جمله پیاده روی ۸۰ کیلومتری اربعین و یا قرائت قرآن و ادعیه روز سوم اعتکاف است. اینگونه امور میتواند به عنوان مسابقه‌ای عبادی خودخواسته مطرح گردد. ختم قرآن سالانه یا ماهانه و یا خواندن نمازهای قضا و پیاده‌روی زیارتهای هفتگی به سمت امامزاده‌ها مثل امامزاده صالح (ع) یا امامزاده داود (ع) یا شاه‌عبدالعظیم حسنی (ع) میتواند به همین شکل گسترش پیدا کند. در اعطای جوایز نیز میتوان جوایز معنوی همچون سفر به اماکن مقدسه در نظر گرفته شود.
ایجاد دغدغه در جامعه و اقشار تأثیرگذار
ایجاد دغدغه در جامعه و اقشار تأثیرگذار خصوصا طلاب، دانشجویان و دانش‌آموزان (نسل جوان) گردد که در این راستا از ظرفیتهای زیر میتوان بهره برد:
- سخنرانان برجسته درسطح جامعه، رسانه ملی، نمازجمعه، امامزاده‌ها، مساجد، هیئات، جلسات قرآن، مراکز مذهبی و …
- وسایل ارتباط جمعی و فضاهای مجازی، صداوسیما و سینما و …
- از ظرفیت معاونتهای تهذیب حوزه‌های علمیه، معاونتهای فرهنگی ادارات و دانشگاه‌ها، دفاتر نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها و مراکز نظامی و حوزه‌های علوم اسلامی دانشگاهیان و …
- معاونتهای فرهنگی و پرورشی مدارس و ائمه جماعات مدارس و مراکز مختلف
- از ظرفیت مراکز و نهادهای فرهنگی مختلف در سطح کشور
- از ظرفیت مداحان و قاریان قرآن و کلیه هنرمندان ارزشی و دینی
افتتاحیه و اختتامیه برنامه
افتتاحیه مناسبی برای شروع کار دیده شود و در آن چکیده‌ای از ملزومات طرح ارائه گردد و برنامه های انگیزشی در آن ارائه شده و افراد موفق در این زمینه را معرفی و تجلیل گردند و در انتهای هر دوره نیز اختتامیه مناسبی گرفته شده و در آن به جمع بندی کار و تجلیل از افراد نمونه و موفق پرداخته شود.
تبیین برخی اصول و راهکارهای اجرایی برنامه
ازلحاظ اجرایی برای پیاده‌شدن برنامه تدوین شده می‌بایست راهکارها و قالب‌هایی طراحی گردد. برخی از این راهکارها در متون دینی و کتب اخلاقی ذکر شده است وبرخی از این راهکارها نیز جدید می باشد که در زیر ذکر میشود:
اولویت‌بندی عبادی و اخلاقی
اولویت‌های عبادی و اخلاقی پس از اثبات اولویتشان رعایت گردد. مثلا باید ثابت شود اهمیت واجبات از مستحبات بیشتر است (لَا عِبَادَهَ کَأَدَاءِ الْفَرَائِضِ؛ نهج البلاغه (للصبحی صالح)؛ ص۴۸۸) سپس اهمیت ادای واجبات قضا شده (عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ مَنْ عَمِلَ بِمَا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهِ فَهُوَ مِنْ أَعْبَدِ النَّاسِ، الکافی (ط – الإسلامیه)،ج۲،ص: ۸۴) و احقاق حقوق ضایع شده و توبه از همه مهمتر است.اهتمام به انجام امور مسلمین از مهمترین امور است. نماز جمعه و جماعت در بین مستحبات از مستحبات دیگرمهمتر هستند. قرائت قرآن در بین اذکار از همه مهمتر است.اهمیت نافله‌های روزانه از باقی نمازهای مستحبی در مجموع بیشتر است و اهمیت نافله صبح از نماز شب بیشتر است و اهمیت نماز وتر از نماز شفع و … . زیارت جامعه کبیره و زیارت عاشورا در بین زیارتهای اهل بیت (علیهم السلام) اولویت دارد. عفت شکم و شهوت و ذکرهای استغفار و صلوات و اذکار خفی عقیدتی مثل لااله الالله اولویت دارند (عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ عَنْ آبَائِهِ ع قَال َقَالَ رَسُول ُاللَّهِ ص أَفْضَلُ الْعِبَادَهِ قَوْلُ لَاإِلَهَ إِلَّااللَّهُ وَلَاحَوْلَ وَلَاقُوَّهَإِلَّابِاللَّهِ وَخَیْرُالدُّعَاءِالِاسْتِغْفَارُ (المحاسن (للبرقی)؛ج۱،ص: ۲۹۱)) . قَالَ أَبُوجَعْفَرٍع إِنَّ أَفْضَلَ الْعِبَادَهِ عِفَّهُ الْبَطْنِ وَ الْفَرْجِ (الکافی (ط – الإسلامیه)؛ج۲،ص: ۷۹).این اولویتها بایستی از منابع دینی استخراج گردد و به همان ترتیب اجرا گردند چرا که رعایت اولویت باعث راحت‌تر شدن ورود به عبادت و ایجاد توفیقات بیشتر خواهد شد و عدم مراعات اولویتها میتواند موجب شکست این طرح گردد. اما اینکه چگونه میتوان اولویتها را استخراج کرد؟ بایستی توسط فقها و اساتید اخلاق این کار انجام شود که البته یکی از راههای آن بررسی روایات وارده در هر عبادت و مقایسه میزان ثواب ذکر شده برای عبادات یا تاکیدات آن می‌باشد. البته بهتر این است که همه اینها توسط یک تیم فقهی استخراج گردد و در برنامه اصلی لحاظ شود. البته بخش اعظم این کار توسط علمای اخلاق صورت گرفته است
تعریف رفیق راه و کار دو نفره یا سه نفره
به نظر می‌رسد یکی از اهداف طرح برادر دینی یا صیغه اخوت که در صدر اسلام انجام شد و در کتب روایی ما نیز مطرح است در همین راستا می‌باشد. البته اثر کار دو نفره آنقدر واضح است که از قدیم در حوزه‌های علمیه مطرح بوده و در بحث اخلاقی به نام رفیق راه مطرح شده و در بحث درسی به نام هم‌مباحث مطرح است. مثلا اگر دو نفر باهم قرار بگذارند که نماز صبح در مسجد حضور پیدا کنند و یا برای نماز شب یکدیگر را بیدار کنند و در نماز جمعه و جماعت شرکت کنندو در صورت عدم رعایت برنامه عبادی جریمه‌هایی مشخص کنند، باعث راحت‌تر شدن عبادت برای هردوی آنها خواهد شد.
چله نشینی و برنامه‌ریزی سالانه و پرهیز از عجله
یکی از مشکلات عبادی افراد این است که بعضا با سرعت زیادی وارد عبادت می شوند و به همین سرعت هم زذگی و در نهایت رهایی ایجاد میشود لذا در کتاب غررالحکم و دررالکلم صفحه ۴۹۸ داریم «قلیل یدوم خیر من کثیر منقطع» کمی که مداوم باشد بهتر از زیادی است که منقطع باشد. برای جلوگیری از این آسیب در منابع دینی ما راه‌هایی ارائه شده از جمله همان چله‌گرفتن که درقرآن و روایات بسیار تاکید شده و در کلام علمای اخلاق نیز بسیار ذکر شده است از جمله در قرآن کریم مدت خلوت حضرت موسی (علیه السلام) را در کوه طور با خداوند چهل روز ذکر می‌کند: «وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِینَ لَیلَهً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیلَهً» (اعراف، آیه ۱۴۲)؛ سی شب با موسی وعده نهادیم و ده شب دیگر بر آن افزودیم تا وعده، پروردگارش چهل شب کامل شد. یا آیه «إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَهً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَی» (احقاف، آیه ۱۵)
در روایات نیز آمده است: «من اخلص لله اربعین یوما فجر الله ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه؛ هر کس خود را چهل روز برای خداوند خالص و پاک گرداند، خداوند چشمه های حکمت را از قلبش بر زبانش جاری می سازد (عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج ۲، ص ۸۵). در روایت آمده است: «من قدم اربعین من المؤمنین ثم دعا استجب له؛ هر کس چهل مؤمن را جلو خود قرار دهد و سپس دعا نماید، دعای او مستجاب می گردد» (عده الداعی، ۱۲۸) یکی دیگر از خواص چله این است که توفیق انجام دائمی آن کار به فرد داده شود و در وجود او تثبیت گردیده و انجامش برای او آسان شود و اثرات دیگری که از ذکر آنها صرف نظر میشود.
پیشرفت آرام و گام به گام
در تمامی کارها و برنامه‌ها معمولا از خاصیت قدم به قدم استفاده شود که برای افراد مشقت ایجاد نکند. در روایتی از امام صادق (ع) داریم که لَا تُکَرِّهُوا إِلَى أَنْفُسِکُمُ الْعِبَادَهَ (الکافی (ط – الإسلامیه)؛ج۲،ص: ۸۶) یعنی عبادت را برای خود ناخوشایند نکنید. لذا بایستی به تریج و کم کم نفس خود را به عبادت عادت دهیم و برایش خوشایند کنیم. در روایتی از امام صادق (علیه السلام) داریم که فردی خواست غیر مسلمانی را مسلمان کند اما بدون مراعات این مسئله باعث شد آن فرد از مسلمان شدن منصرف شود (آن تازه مسلمان را در اولین روز اسلامش، از سحر تا شب در مسجد به عبادت کشید)
طراحی برنامه‌ها از آسان به مشکل
انجام امور سخت برای هر فردی در ابتدا مشکل است و بعضا ناممکن به نظر می‌رسد و باعث میشود اشخاص از انجام امور کلا منصرف شوند ولی وقتی کار از آسان شروع شود به تدریج با عملی‌شدن آن امور انگیزه برای انجام امور دشوارتر فراهم میشود این مساله توسط علمای اخلاق از جمله در حدیث اول از کتاب چهل حدیث نیز توسط امام خمینی (ره) اشاره شده است. لذا حتی المقدور برنامه‌ها از آسان به سخت طراحی گردد.
استفاده از وسایل
استفاده از تسبیح و صلوات شمار و … از جمله وسایلی است که در مسیر الهی میتواند جهت افزایش سطح عبادی بهره برد. به نظر می‌رسد اینگونه امور از باب آیه وَابْتَغُواْإِلَیهِ الْوَسِیلَهَ (المائده/۳۵) باشد
استفاده از اوقات مناسب و توصیه شده جهت عبادت
یکی از راه های افزایش ظرفیت عبادت افراد استفاده از اوقات و شرایط مناسب عبادت است این اوقات شیرینی خاصی برای عبادت در فرد ایجاد می کند ضمن این که عبادت برای شخص در این اوقات راحت تر است. مثلا اوقات مناسب برای عبادت در طول روز عبارتند از :
اوقات پنج گانه نماز، وقت سحر (نیم ساعت قبل از اذان صبح)، بین الطلوعین (وقت نماز صبح)، غروب (۲۰ دقیقه به اذان مغرب)، نیمه شب
و اوقات مناسب در طول هفته نیز از ظهر پنجشنبه تا آخر روز جمعه می باشد
و اوقات مناسب در طول سال عبارتند از ایامی که برای عبادت توصیه دینی داریم مثل ایام ماه های رجب، شعبان، رمضان، دهه اول ذی حجه، محرم، صفر و … و نیز روزهایی مثل روز دحو الارض و عید غدیر و …
استفاده از مکانهای مناسب و توصیه شده جهت عبادت
مکان نیز در تقویت ظرفیت عبادت بسیار موثر است همه ما تجربه حضور در مشاهد مشرفه اهل بیت را داشته ایم و به عینه افزایش انگیزه خود و اطرافیان را برای عبادت در این اماکن را دیده ایم. مکان های مناسب عبادت نیز طبق روایات و آیات[۳۸] قابل شناسایی است از جمله این اماکن: مراقد اهل بیت (علیهم السلام)، مساجد امامزادگان، هیئات و حسینیه‌ها، نمازخانه‌ها، معابد وگلزار شهدا و علما و عرفا و …
پخش‌کردن و خوردنمودن برنامه‌ها در طول زمان
یکی از روش های موثر برای تقویت توان عبادی و اخلاقی افراد، خورد نمودن و پخش کردن اعمال در طول زمان است مثلا اگر کسی می‌خواهد اهل نماز شب شود ابتدائا خواندن ۱۱ رکعت برای او مشکل است اما اگر همین یازده رکعت را به دو قسمت تقسیم کند و بخشی را قبل از خواب و مابقی را بعد از خواب انجام دهد بسیار راحت و عملی‌تر خواهد بود. همینطور درباره قرائت قرآن و ادعیه و اذکار در طول روز از این روش میتوان بهره برد.
تدوین و ارائه جدول مکتوب سازی و محاسبه و معاقبه شخصی
نمونه‌ای از این جدول در ۶ سطح طراحی شده است. این جدول اجرایی است و نوعی نظم و انگیزه به کار می‌دهد و انسان را بر نفس خود بصیرتر می‌کند.
در این جدول علاوه بر اصول بالا نکات زیر لحاظ گردیده:
أ. از ساعات مختلف و وارد شده برای عبادت استفاده شده است
ب. خلاصه‌ای از اعمال عبادی طول روز و هفته و ماه با رعایت اولویتها و مهمترین‌ها ارائه شده است
ت. محلی برای ثبت چهله در آن لحاظ شده است
ث. چشم‌انداز عبادی در آن متذکر شده است
ج. برخی ادعیه و آیات مهم جهت انس گرفتن ذکر شده است
ح. برخی منابع مطالعاتی به همراه جدول مطالعه روزانه در آن لحاظ شده است
خ. جدولی برای اعمال روزانه و هفتگی در آن طراحی گردیده
دو نمونه یک جدول خالی در زیر آمده است:
یک نمونه ساده ارائه شده است که در ابتدای امر با این جدول آغاز شده و پس از طی روند تکمیلی، بایستی جدول بعدی به دست مخاطب برسد (توجه داشته باشید که بهتر است جدول ها توسط یک طراح و گرافیست نمونه ای بهتر آماده گردد ولی حداقل آن جداول در زیر ارائه می شود.)
سطح‌بندی چندگانه جداول مکتوب سازی و محاسبه و …
این جدول بایستی در ۶ سطح طراحی گردد که در زیر ۳ سطح ابتدایی آن ذکر گردیده است:
| جدول تهذیبی – عبادی چشم انداز و هدف از عمرم: ………… …….. هدف عبادی امسالم ……………. است |
|||||||
| سطح ۱ | سطح ۲ | سطح ۳ | |||||
| دعای روزانه |
نماز غفیله – دعای توسل |
دعایرضیت بالله – فرج | عهد | ان مغفرتک | |||
| اعمال سحر | بیداری ۵ دقیقه قبل از اذن و خواندن یک رکعت از نماز شب، خواندن نافله صبح (مثل نماز صبح)، خواندن قرآن از روی آن، مشارطه | بیداری ۱۰ دقیقه قبل از اذن و خواندن سه رکعت از نماز شب، خواندن نافله صبح (مثل نماز صبح)، خواندن قرآن از روی آن، مشارطه | بیداری ۱۵ دقیقه قبل از اذن و خواندن ۵ رکعت از نماز شب، خواندن نافله صبح (مثل نماز صبح)، خواندن قرآن از روی آن، مشارطه | ||||
| تعقیبات | مشترک | تسبیحات حضرت زهرا (س) | مشترک | تسبیحات حضرت زهرا (س)، گفتتن ذکر: سبحان الله و الحمدلله ولا اله الا الله والله اکبر و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم | مشترک | تسبیحات حضرت زهرا (س)، گفتتن ذکر: سبحان الله و الحمدلله ولا اله الا الله والله اکبر و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم | |
| مختص | نماز صبح: قرائت آیات حشر و حدید، سجده شکر، زیارت عاشورا | مختص | نماز صبح: قرائت آیات حشر و حدید، زیارت عاشورا، سجده شکر | مختص | نماز صبح: قرائت آیات حشر و حدید، زیارت عاشورا، دعای عهد، سجده شکر | ||
| ظهر و عصر: خواندن ۲ رکعت نماز قضا یا نافله، زیارت عاشورا | ظهر و عصر: خواندن ۴ رکعت نماز قضا یا نافله، زیارت عاشورا | ظهر و عصر: خواندن ۸ رکعت نماز قضا یا نافله، زیارت عاشورا | |||||
| مغرب و عشا: خواندن ۳ رکعت نماز قضا یا نافله های مغرب وعشا ،سجده شکر، خواندن آیات حشروحدید | مغرب و عشا: خواندن ۵ رکعت نماز قضا یا نافله های مغرب وعشا ونماز غفیله، سجده شکر، خواندن آیات حشروحدید | مغرب و عشا: خواندن ۷ رکعت نماز قضا یا نافله های مغرب وعشا ونماز غفیله، برخی تعقیبات ازمفاتیح، سجده شکر، خواندن آیات حشروحدید | |||||
| اعمال روزانه | صدقه، مطالعه دینی ۱۵ دقیقه، یک صفحه قرائت قرآن، ۱۰ دقیقه ورزش،رفع حق الناس، کنترل اعضا و جوارح از کناهان، شرکت در نماز جماعت، دائم الوضو بودن | صدقه، مطالعه دینی ۲۰ دقیقه، دو صفحه قرائت قرآن، ۱۰ دقیقه ورزش، ۷۰ بار استفرالله، رفع حق الناس، کنترل اعضا و جوارح از کناهان، شرکت در نماز جماعت، دائم الوضو بودن | صدقه، مطالعه دینی ۳۰ دقیقه، سه صفحه قرآن، ۱۰ دقیقه ورزش، ۱۰۰ صلوات۷۰ بار استفرالله، رفع حق الناس، کنترل اعضا و جوارح از کناهان، شرکت در نماز جماعت، دائم الوضو بودن | ||||
| اعمال قبل از خواب | مسواک زدن، با وضوبودن، ۲ رکعت نافله شب یا نماز قضا، محاسبه، رو به قبله و روی دست راست خوابیدن، قرائت آیه الکرسی، خواندن سه بار سوره توحید، آیه آخر سوره کهف ، آیات ۱۸ و ۱۹ آل عمران، تسبیحات اربعه، استغفار برای مومنین و مسلمین، صلوات | مسواک زدن، با وضوبودن، نافله شب یا نماز قضا، محاسبه، معاتبه ، معاقبه، قرائت آیه الکرسی، خواندن سه بار سوره توحید، آیه آخر سوره کهف ، آیات ۱۸ و ۱۹ آل عمران، تسبیحات اربعه، استغفار برای مومنین و مسلمین، صلوات | مسواک زدن، با وضوبودن، نافله شب یا نماز قضا، محاسبه، معاتبه ، معاقبه، قرائت آیه الکرسی، خواندن سه بار سوره توحید، آیه آخر سوره کهف ، آیات ۱۸ و ۱۹ آل عمران، تسبیحات اربعه، استغفار برای مومنین و مسلمین، ۱۰۰صلوات | ||||
| اعمال هفتگی | ادعیه هفتگی( توسل در سه شنبه ها) جامعه کبیره، ۱۰۰۰ صلوات در جمعه، نظافت هفتگی جمعه ها، غسل جمعه، شرکت در جلسات هفتگی اخلاق یا قرآن و هیئت، زیارت امامزادگان | ادعیه هفتگی( توسل در سه شنبه ها، کمیل در پنجشنبه ها) جامعه کبیره، ۱۰۰۰ صلوات در جمعه، نظافت هفتگی جمعه ها، شرکت در نماز جمعه، غسل جمعه، شرکت در جلسات هفتگی اخلاق یا قرآن و هیئت، زیارت امامزادگان | ادعیه هفتگی( توسل در سه شنبه ها،کمیل در پنجشنبه ها، ندبه در صبح جمعه،) جامعه کبیره، ۱۰۰۰ صلوات در جمعه، نظافت هفتگی جمعه ها، شرکت در نماز جمعه، غسل جمعه، شرکت در جلسات هفتگی اخلاق، قرآن و هیئت، زیارت امامزادگان | ||||
| اعمال ماه/ سال | ماهانه: انجام برخی اعمال ماه های قمری، صله ارحام، نمازجمعه، سالانه: ترک دروغ ولو به شوخی | ماهانه: انجام برخی اعمال ماه های قمری، صله ارحام، نمازجمعه، سالانه: ترک غیبت | ماهانه: انجام برخی اعمال ماه های قمری، صله ارحام، نمازجمعه، سالانه: ترک حسد | ||||
| اعمال غروب | قرائت ادعیه و زیارت های ائمه از مفاتیح | قرائت ادعیه و زیارت های ائمه از مفاتیح، خواندن ۲ رکعت نماز قضا یا نافله | قرائت ادعیه و زیارت های ائمه از مفاتیح، خواندن ۲ رکعت نماز قضا یا نافله | ||||
| یادداشتهای شخصی | ترک سربار بودن و عدم سپردن امور شخصی به دیگران، اهتمام به اصلاح امور مسلمین، تلاش در راه جهاد علمی، فرهنگی ، اقتصادی | ترک سربار بودن و عدم سپردن امور شخصی به دیگران، اهتمام به اصلاح امور مسلمین، تلاش در راه جهاد علمی، فرهنگی ، اقتصادی | ترک سربار بودن و عدم سپردن امور شخصی به دیگران، اهتمام به اصلاح امور مسلمین، تلاش در راه جهاد علمی، فرهنگی ، اقتصادی | ||||
| انس با قرآن | سور قصیره جزء ۳۰، آیات حدیدوحشر،آیه الکرسی وآیات اسم اعظم | سوره جمعه و ملک | سوره واقعه | ||||
| منابع مطالعاتی (مطالعه بخش‌های مؤثر در عبادت) | عقاید | قرائتی | عقاید | توحید مفضل | عقاید | آیت الله مکارم | |
| احکام | آموزش فقه فلاح زاده | احکام | رساله حضرت امام (ره) | احکام | رساله مرجع تقلید | ||
| روایی | نهج البلاغه | روایی | خلاصه اصول کافی | روایی | نهج الفصاحه | ||
| عبادی | کتاب مفاتیح الجنان | عبادی | المراقبات | عبادی | صحیفه سجادیه | ||
| اخلاقی | مفاتیح الحیات | اخلاقی | گناهان کبیره | اخلاقی | معراج السعاده | ||
| اهل‌بیت | خانه های ماذون | اهل‌بیت | انسان ۲۵۰ساله | اهل‌بیت | نفس المهموم | ||
| مختلف | کتب پاسخ به شبهات | مختلف | ولایت فقیه | مختلف | انقلاب | ||
| تفسیر | شان نزول آیات قرآن از تفسیر نمونه | تفسیر | تفسیر یک جلدی آیت الله مکارم | تفسیر | تفسیر یک جلدی بهرام پور | ||
| شهید مطهری | جاذبه و دافعه حضرت علی (علیهالسلام) | شهید مطهری | انسان کامل | شهید مطهری | انسان وایمان | ||
۳ سطح تکمیلی نیز به شرح زیر است
| سطح ۴ | سطح ۵ | سطح ۶ | |||||
| دعای روزانه | عهد، دعای حافظه | دعای سلام، آل یاسین | دعای فرج، صیفی صغیر | ||||
| اعمال سحر | بیداری ۲۰ دقیقه قبل از اذن و خواندن ۷ رکعت از نماز شب، خواندن نافله صبح (مثل نماز صبح)، خواندن قرآن از روی آن، مشارطه | بیداری ۲۵ دقیقه قبل از اذن و خواندن ۹ رکعت از نماز شب، خواندن نافله صبح (مثل نماز صبح)، خواندن قرآن از روی آن، مشارطه | بیداری ۲۵ دقیقه قبل از اذن و خواندن ۱۱ رکعت از نماز شب، خواندن نافله صبح (مثل نماز صبح)، خواندن قرآن از روی آن، مشارطه | ||||
| تعقیبات | مشترک | تسبیحات حضرت زهرا (س)، گفتتن ذکر: سبحان الله و الحمدلله ولا اله الا الله والله اکبر و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم | مشترک | تسبیحات حضرت زهرا (س)، گفتتن ذکر: سبحان الله و الحمدلله ولا اله الا الله والله اکبر و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم | مشترک | تسبیحات حضرت زهرا (س)، گفتتن ذکر: سبحان الله و الحمدلله ولا اله الا الله والله اکبر و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم | |
| مختص | نماز صبح: برخی از تعقیبات از مفاتیح، قرائت آیات حشر و حدید، زیارت عاشورا، دعای عهد، سجده شکر | مختص | نماز صبح: جامعه کبیره، قرائت آیات حشر و حدید، زیارت عاشورا، دعای عهد، سجده شکر | مختص | نماز صبح: برخی از تعقیبات از مفاتیح، قرائت آیات حشر و حدید، زیارت عاشورا، دعای عهد،جامعه کبیره | ||
| ظهر و عصر: خواندن ۱۲ رکعت نماز قضا یا نافله، زیارت عاشورا، قرائت یک صفحه قرآن | ظهر و عصر: خواندن ۱۶ رکعت نماز قضا یا نافله، زیارت عاشورا،قرائت یک صفحه قرآن | ظهر و عصر: خواندن ۱۶ رکعت نماز قضا یا نافله، زیارت عاشورا،قرائت یک صفحه قرآن | |||||
| مغرب و عشا: خواندن ۷ رکعت نماز قضا یا نافله های مغرب وعشا ونماز غفیله، برخی تعقیبات ازمفاتیح، سجده شکر، زیارت عاشورا، خواندن آیات حشروحدید | مغرب و عشا: خواندن ۷ رکعت نماز قضا یا نافله های مغرب وعشا ونماز غفیله، ادعیه وارده هفتگی، سجده شکر، زیارت عاشورا، خواندن آیات حشروحدید | مغرب و عشا: خواندن ۷ رکعت نماز قضا یا نافله های مغرب وعشا ونماز غفیله، بادعیه وارده هفتگی، سجده شکر، زیارت عاشورا، خواندن آیات حشروحدید | |||||
| اعمال روزانه | صدقه، مطالعه دینی ۴۰ دقیقه، ۵۰ آیه قرآن، ۱۵ دقیقه ورزش، ۱۰۰ صلوات۷۰ بار استفرالله، رفع حق الناس، کنترل اعضا و جوارح از کناهان، شرکت در نماز جماعت، دائم الوضو بودن،ذکر خدا | صدقه، مطالعه دینی ۵۰ دقیقه، ۵۰ آیه قرآن، ۱۵ دقیقه ورزش، ۱۰۰ صلوات،۷۰ بار استفرالله، رفع حق الناس، کنترل اعضا و جوارح از کناهان، شرکت در نماز جماعت، دائم الوضو بودن، ذکر دائم | صدقه، مطالعه دینی ۶۰ دقیقه، ۵۰ آیه قرآن، ۱۵ دقیقه ورزش،۱۰۰ صلوات،۷۰ بار استفرالله، رفع حق الناس، کنترل اعضا و جوارح از کناهان، شرکت در نماز جماعت، دائم الوضو بودن،ذکر دائم | ||||
| اعمال قبل از خواب | مسواک زدن، با وضوبودن، نافله شب یا نماز قضا، محاسبه، معاتبه ، معاقبه، قرائت آیه الکرسی، خواندن سه بار سوره توحید، آیه آخر سوره کهف ، آیات ۱۸ و ۱۹ آل عمران، تسبیحات اربعه، استغفار برای مومنین و مسلمین، ۱۰۰صلوات | مسواک زدن، با وضوبودن، نافله شب یا نماز قضا، محاسبه، معاتبه ، معاقبه، قرائت آیه الکرسی، خواندن سه بار سوره توحید، آیه آخر سوره کهف ، آیات ۱۸ و ۱۹ آل عمران، تسبیحات اربعه، استغفار برای مومنین و مسلمین، ۱۰۰صلوات | مسواک زدن، با وضوبودن، نافله شب یا نماز قضا، محاسبه، معاتبه ، معاقبه، قرائت آیه الکرسی، خواندن سه بار سوره توحید، آیه آخر سوره کهف ، آیات ۱۸ و ۱۹ آل عمران، تسبیحات اربعه، استغفار برای مومنین و مسلمین، ۱۰۰صلوات | ||||
| اعمال هفتگی | ادعیه هفتگی( توسل در سه شنبه ها، کسا در چهارشنبه ها، کمیل در پنجشنبه ها، ندبه در صبح جمعه، ) جامعه کبیره، ۱۰۰۰ صلوات در جمعه، نظافت هفتگی جمعه ها، شرکت در نماز جمعه، غسل جمعه، شرکت در جلسات هفتگی اخلاق، قرآن و هیئت، زیارت امامزادگان | ادعیه هفتگی( توسل در سه شنبه ها، کسا در چهارشنبه ها، کمیل در پنجشنبه ها، ندبه در صبح جمعه، آل یاسین یا سمات در عصر جمعه) ادعیه صحیفه سجادیه، ۱۰۰۰ صلوات در جمعه، نظافت هفتگی جمعه ها، شرکت در نماز جمعه، غسل جمعه، شرکت در جلسات هفتگی اخلاق، قرآن و هیئت، زیارت امامزادگان | ادعیه هفتگی( توسل در سه شنبه ها، کسا در چهارشنبه ها، کمیل در پنجشنبه ها، ندبه در صبح جمعه، آل یاسین یا سمات در عصر جمعه) جامعه کبیره، ۱۰۰۰ صلوات در جمعه، نظافت هفتگی جمعه ها، شرکت در نماز جمعه، غسل جمعه، شرکت در جلسات هفتگی اخلاق، قرآن و هیئت، زیارت امامزادگان | ||||
| اعمال ماه/ سال | ماهانه: انجام برخی اعمال ماه های قمری، صله ارحام، نمازجمعه، سالانه: ترک عجب | ماهانه: انجام برخی اعمال ماه های قمری، صله ارحام، نمازجمعه، سالانه: ترک تکبر، | ماهانه: انجام برخی اعمال ماه های قمری، صله ارحام، نمازجمعه، سالانه: ترک حب جاه | ||||
| اعمال غروب | قرائت ادعیه و زیارت های ائمه از مفاتیح، خواندن ۴ رکعت نماز قضا یا نافله، خواندن ادعیه صحیفه سجادیه | قرائت ادعیه و زیارت های ائمه از مفاتیح، خواندن ۲ رکعت نماز قضا یا نافله، صحیفه سجادیه، قرآن، زیارت عاشورا | صحیفه سجادیه و زیارت های ائمه از مفاتیح یاجامعه کبیره، خواندن ۲ رکعت نماز قضا یا نافله، خواندن قرآن، زیارت عاشورا، | ||||
| یادداشتهای شخصی | ترک سربار بودن و عدم سپردن امور شخصی به دیگران، اهتمام به اصلاح امور مسلمین، تلاش در راه جهاد علمی، فرهنگی، اقتصادی | ترک سربار بودن و عدم سپردن امور شخصی به دیگران، اهتمام به اصلاح امور مسلمین، تلاش در راه جهاد علمی، فرهنگی، اقتصادی | ترک سربار بودن و عدم سپردن امور شخصی به دیگران، اهتمام به اصلاح امور مسلمین، تلاش در راه جهاد علمی، فرهنگی ، اقتصادی | ||||
| اانس با قرآن | سوره یاسین | سوره الرحمن، | سوره نجم | ||||
| منابع مطالعاتتی (مطالعه بخش‌های مؤثر در عبادت) | عقاید | آیت الله مصباح | عقاید | دستغیب | عقاید | مجموعه آثار شهیدمطهری ج۱ | |
| احکام | استفتائات | احکام | رساله ۱۲ مرجع | احکام | رساله ۱۲ مرجع | ||
| روایی | غررالکلم | روایی | اصول و فروع کافی… | روایی | بحار الانوار/ وافی | ||
| عبادی | مفاتیح/ صحیفه سجادیه و المراقبات | عبادی | مفاتیح/ صحیفه سجادیه و المراقبات | عبادی | مفاتیح/ صحیفه سجادیه و المراقبات | ||
| اخلاقی | چهل حدیث | اخلاقی | جامع السعادات | اخلاقی | منیه المرید | ||
| اهل‌بیت | بیت الاحزان | اهل‌بیت | عصر ظهور و… | اهل‌بیت | منتهی الامال | ||
| مختلف | زندگینامه بزرگان و شهدا | مختلف | جریان شناسی سیاسی | مختلف | طب الائمه | ||
| تفسیر | تفسیر ۶ جلدی نمونه | تفسیر | المیزان | تفسیر | المیزان | ||
| شهید مطهری | سیری در سیره ائمه اطهار (ع) | شهید مطهری | مجموعه آثار شهید مطهری | شهید مطهری | مجموعه آثار شهید مطهری | ||
طراحی و یا استفاده از نرم افزار برای اجرای طرح
نمونه‌ای از این نرم‌افزارها جدیدا به بازار آمده است البته چون با این نگاه نیست فقط برخی مساعدت‌های عبادی را دارد همچون برنامه «باد صبا» که وقت اذان را متذکر میشود و بعضا ادعیه قبل از اذان را پخش می‌کند اما میتوان چنین برنامه‌ای را ارتقا داد به صورتی که بتوان در آن ساعات و میزان عبادت را با توجه به این طرح توسط خود شخص، معین کرد و در همان ساعات شروع به اجرای آن عبادت کند یا آن عبادت را متذکر شود مثلا اگر شخص می‌خواهد هر روز صبح ساعت ۷ یک صفحه از قرآن را تلاوت کند پس از تنظیم ساعت و نوع برنامه توسط او، در همان ساعت این نرم‌افزار شروع به تلاوت یک صفحه قرآن کند و برنامه‌های دیگر که میتوان در این نرم‌افزار طراحی شود و حتی قابلیت اتصال به شبکه مرکزی و گزارش دهی و ایجاد رقابت بین شرکت‌کنندگان این طرح با اختیار خود وجود داشته باشد و حتی میتوان به استاد اخلاق پایه و یا استاد کل گزارشات را ارائه کند و راهنمایی‌ها را از ایشان دریافت نماید.
برخی کارهای مجازی نیز میتواند اثرات معنوی و عبادی خوبی داشته باشد و فضای عبادت را ترسیم نماید[۳۹]
استفاده از هنرها در قالب متن، صوت، پوستر، مستند، فیلم و ….
از هنر به عنوان یک ابزار موثر میتوان هم در ایجاد انگیزه و هم در راستای عبادت استفاده کرد. مثلا گوش‌کردن به کلیپ‌های جدیدی که از تلاوت قرآن و ترجمه آیات ساخته شده است که خود نیز عبادت است و یا تولیداتی از این نوع که باعث تذکر و بیداری انسان میشود.
الگوسازی
نمونه‌هایی از الگوهای اهل عبادت هستند که می تواند به آدمی انگیزه بیشتری در این راه بدهد. از جمله اهل‌بیت(علیهم السلام)، علما، شهدا و بزرگان. اگر خواننده گرامی مجری این طرح است باید الگوسازی کند و اگر برای خود بخواهد الگوسازی کند باید درباره این الگوها مطالعه نماید و یا الگوی زنده خود را بیابد و با او همنشینی کند. (البته زیارت امامزاده‌ها و همنشینی با ایشان نیز از همین‌گونه است)
الزام در برخی موارد به صورت مقطعی
استفاده از روش های الزامی در برخی مقاطع و موارد می تواند ظرفیت افراد را بالاببرد و این الزام نیز می‌تاند اشکال مختلفی داشته باشد که در برخی موارد الزامات خود خواسته است.
طراحی برنامه‌های جمعی عبادی در راستای افزایش ظرفیت عبادی افراد
کار جمعی از توصیه‌های مهم دینی ماست که نمود آن در عرصه‌های مختلف پدیدار است از جمله نماز جماعت و جمعه که درباره آن احادیث بسیاری وجود دارد و بعضا در یک مجموعه جمع شده که خود یک کتاب مستقل شده است. فقط در اینجا برخی از آیات و روایات ذکر میشود. از جمله آیه ۱۰۳سوره آل عمران که می‌فرماید:وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ یااین روایت معروف که در خطبه ۱۲۷ نهج البلاغه حضرت على (علیهالسلام) مى فرمایند: و الزموا السواد الاعظم فان ید الله مع الجماعه : «به مراکز بزرگ بپیوندید، زیرا دست خدا همراه جماعت است». اما نکته اصلی این است که کارهای جمعی شور بیشتری ایجاد می‌کند و در عمل امکان بالابردن کیفیت در آن افزایش می‌یابد. به طور مثال افراد بسیار کمی هستند که خودشان روضه اهل‌بیت (علیهم السلام) را بخوانند و یا شخصا ادعیه‌ای همچون توسل و کمیل را بخوانند چرا که معمولا لحن زیبایی ندارند و بعضا حوصله انجام انفرادی این کارها را ندارند اما بیشتر این عبادات به صورت دسته جمعی در کشور در حال اجراست وشور و حال خاصی نیز دارد. وقتی اینگونه مراسماتِ جمعی شکل می‌گیرد دیگر نیازی به توضیح ثواب و اثر این عبادات نیز نیست و مردم به طور طبیعی در این مراسمات شرکت می‌کنند مثال واضح آن بحث پیاده روی اربعین حسینی است که شور و حال عجیبی ایجاد کرده و وصف ناپذیر است. نکته جالب آن اینکه بسیاری از شرکت‌کنندگان این جمع حتی ثواب این پیاده‌روی را هم نمی‌دانند و شور جمعی است که آنها را به این مسیر و عبادت می‌کشاند. اما در مراسمات جمعی بایستی برخی نکات مراعات گردد تا این مراسمات بتواند تاثیر کاملتری داشته باشد. از جمله:
- حتی‌المقدور این طرح‌ها از منابع دینی و کتبی همچون مفاتیح استخراج گردد تا موثق و موید باشد
- کیفیت اجرای طرح جاذبه معنوی ایجاد کند یعنی مثلا صوت و لحن مناسب و … اجرا گردد
- زمان و مکان و چگونگی اجرای آن مناسب باشد
برخی از ظرفیتهای جمعی دیگر که میتوان ایجاد کرد به شرح زیر می‌باشند
طراحی کلاس عبادت
یکی از راههای افزایش سطح عبادی اشخاص طراحی کلاس عبادت است که در آن جمعی از افراد به عبادت مشغول شوند و در آن چند نوع از انواع عبادت مثل نمازقضای جماعت و تلاوت جمعی قرآن وادعیه و … در آن تعریف گردد. از جمله محسنات این امر نشان دادن اهمیت موضوع عبادت به اشخاص است چرا که بسیاری از افراد اهمیت کلاس را بیشتر درک می‌کنند. اگر شخصا برای خودمان بخواهیم این فضا را ایجاد کنیم باید در مجالس جمعی شرکت کنیم. ناگفته نماند که امور جمعی باعث انگیزه و تاثیرگذاری بیشتری میشود که در جای خود توضیحاتی خواهیم داد.
این کلاس بایستی به صورت حداقل هفتگی باشد و بهترین زمان‌ها برای آن با توجه به روایات وارده شب و روز جمعه می باشد (که از ظهر پنجشنبه آغاز میشود). از لحاظ ساعت نیز همان ساعات موکد عبادت روزانه که بین الطلوعین، ظهر، غروب، نیمه شب می‌باشد.
نماز جمعه
یکی از مهمترین عبادات جمعی در طول هفته نماز جمعه است که اهمیت آن به قدری بوده که یک سوره از قرآن به آن نامگذاری شده است.
نماز جماعت
یکی از مهمترین عبادات جمعی ما نماز جماعت است که حضرت امام خمینی (ره) حضور نیافتن از روی بی اعتنایی در نماز جماعت را جایز نمی داند. به بیان دیگر شرکت فی الجمله در نماز جماعت در مجموع واجب است. در این راستا جهت افزایش ظرفیت عبادی افراد می توان اجرای نمازهای ۵ وعده‌ای در مساجد و مراکز پرجمعیت را در دستور کار قرار داد.
عبادت جمعی برای نماز قضا در زمان غروب آفتاب
نماز قضا پس از نماز ظهر یا عشا
دعا و مناجات خوانی جمعی
تقویت دعا و مناجاتهای هفتگی از جمله دعای کمیل و توسل و … در تمامی مساجد و تلاوت ادعیه صحیفه سجادیه و یا زیارات اهل بیت از مفاتیح الجنان بایستی تقویت گردد.
زیارت پیاده
تقویت پیاده‌روی اربعین از بهترین موارد عبادات جمعی است که البته بایستی در اجرای آن و تقویت فضای معنوی آن کوشش کرد و می توان زیارت پیاده در شب یا روز جمعه به سمت امامزادگان و یا محل نماز جمعه در هر شهر را راه اندازی نمود. در این راستا بایستی موکب های متناسب در فواصل مورد نیاز آماده گردند.
اعتکاف
اعتکاف رمضانیه و اعتکاف در طول سال می تواند ظرفیت سازی در راستای عبادت باشد
هیئت
تقویت هیئات هفتگی ظرفیت سازی در راستای عبادت است
جلسه قرآن، جزء خوانی و …
از جمله ظرفیتهای جمعی برای عبادت در زمینه قرآنی موارد زیر است:
تقویت جلسات قرآن هفتگی
جزء خوانی روزانه در مساجد و مراکز عبادی
برگزاری مسابقات و یا برنامه ختم قرآن در یک روز
قرآن روزانه پس از نماز جماعت
جلسه ختم صلوات
برگزاری گروهی برخی اعمال مستحبی
برگزاری جمعی نمازها و عبادتهای مستحبی وارده در ایام هفته یا ماه یا سال
روند اجرایی و مجریان طرح
جلسات توجیهی طرح
در ابتدا بایستی جلساتی جهت توجیه افراد شرکت مننده و مجریان طرح گذاشته شود و همگی نسبت به طرح و اصول و مراحل آن در حد لازم توجیه شوند تا همراهی لازم را در طول طرح داشته باشند.
افتتاحیه و اختتامیه برنامه
افتتاحیه مناسبی برای شروع کار دیده شود و در آن چکیده‌ای از ملزومات طرح ارائه گردد و در انتهای هر دوره نیز اختتامیه مناسبی گرفته شده و در آن به جمع بندی کار و تجلیل از افراد نمونه و موفق پرداخته شود.
ارائه جداول عملی
جداولی که در بالا نمونه آن ارائه شد را بایستی در اختیار افراد شرکت کننده قرار داد.
شروع طرح از زمان و مکان مناسب
این بحث قبلا توضیخ داده شد.
جلسات مستمر فردی و گروهی با افراد و تقویت آنها
چینش و استمرار برنامه ها
در این راستا آیه زیر بهترین مبین است:
سوره مبارکه فصلت آیه ۳۰: إِنَّ الَّذینَ قالوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ استَقاموا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ المَلائِکَهُ أَلّا تَخافوا وَلا تَحزَنوا وَأَبشِروا بِالجَنَّهِ الَّتی کُنتُم توعَدونَ﴿۳۰﴾ به یقین کسانی که گفتند: «پروردگار ما خداوند یگانه است!» سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می‌شوند که: «نترسید و غمگین مباشید، و بشارت باد بر شما به آن بهشتی که به شما وعده داده شده است!
انتخاب مربی پایه‌ها (سطح‌ها) و رصد و تقویت عملکرد افراد به صورت خصوصی
مساله‌ای که هم‌اکنون در برخی مدارس مورد استفاده قرار می گیرد مسئول پایه است که بعضا وظیفه پیشبرد اخلاقی را نیز دارد اما بحث عبادت نیز بایستی به همین شکل پیگیری گردد و همواره با نگاه تقویت و پشتیبانی افراد این کار انجام گردد.
برای هر پایه مربی راهنمایی مشخص گردد و جلسات تعاملی مربی پایه با افراد هر پایه به صورت هفتگی طراحی شود جهت پشتیبانی فکری و عملی فرد در اجرای برنامه و پیشبرد هرچه بهتر برنامه‌ها اقدامات لازم انجام گردد.
جلسات مستمر (هفتگی) مربیان هر پایه با استاد اخلاق مجموعه
جلسات هفتگی اساتید اخلاق هر پایه با استاد اخلاق مدرسه مشخص شده و در آن اعلام گزارش روند کلی طلاب به استاد اخلاق مدرسه صورت گیرد و به بررسی مشکلات مستحدثه و یا مشکلاتی که اساتید راهنما نتوانسته‌اند حل کنند بپردازند و راهکارهای مناسب برای آنها ارائه گردد.
استاد اخلاق کل
در صورت امکان استاد اخلاق کاملتری برای مدارس هر شهر یا استان و کل کشور در نظر گرفته شود.
ثبت عملکرد اشخاص، نمره‌دهی، امتیازدهی و ارائه گواهی‌نامه گذران دوره
تا وقتی هر فرد نتیجه کار خود را در مجموعه نتواند رصد کند و جایگاه خود را در بین دیگر افراد نداند انگیزه او برای انجام این امور نیز تضعیف میشود و از طرفی بازخورد اعمال او برای خودش و مجریان طرح نمایان نخواهد شد لذا لازم است روش‌هایی جهت سنجش عملکرد افراد طراحی گردد
در مورد امتیازدهی باید بررسی بیشتری گردد و برای هر عبادتی روش سنجش متناسب با همان عبادت طراحی گردد و البته استاد مستقیم هرفرد نقش به سزایی در این امتیازدهی خواهد داشت. امتیازدهی در مجموعه‌هایی که فرد به صورت شبانه‌روزی در داخل مجموعه است (همچون خوابگاه های دانشجویی و حجره‌نشینان حوزه) بسیار آسان‌تر و دقیق‌تر است.
تعیین و حل مشکلات طرح و افراد
مشکلات عبادی اشخاص در تعامل با ایشان استخراج شده و سعی در حل آنها گردد. اجرای طرح و عبادی بارآوردن اشخاص نیز همچون امور آموزشی دیگر نیاز به همراهی اولیه دارد و در این همراهی نیز برخی مشکلات ظاهر میشود که بایستی راهکارهای مناسبی برای آنها پیدا شود. بسیاری از مشکلات بسیار ساده است که یک فرد با تجربه کمی میتواند این مشکلات را حل کند.
بازخورد گیری و استخراج اشکالات کلی طرح و حل آنها
در هر دوره یک ساله یا کمتر بایستی اشکالات طرح بررسی و برطرف گردیده و پیشنهادات جدید مورد استفاده قرار گیرد.
تامین مالی
جهت تامین مالی این طرح تبیین کلیت آن بسیار میتواند موثر باشد و اینکه این نظام همچون نظام آموزشی و علمی کشور بایستی ردیف بودجه مجزا داشته باشد و به همان وزنی که نظام آموزشی از بودجه کشور تامین می‌گردد تا انسان‌های موثر و مفیدی برای جامعه تربیت گردند این نظام نیز بایستی تامین گردد. برای تحقق این مساله پس از تدوین کامل نظام عبادی و اخلاقی در سطح کلان و تصویب آن بایستی در جهت تصویب بوجه آن نیز از طریق مجلس شورای اسلامی اقدام نمود.
اما در مراتب بعدی هر یک از مجموعه ها که در کلان آن دانشگاه ها و حوزه ها و آموزش و پرورش (مدارس) می‌باشند بایستی حداقل از منابع مالی فرهنگی و … خود در این راستا بهره ببرند و قوانین مورد نیاز آن را در حد مقررات خود تصویب نمایند.
خود افراد و مجموعه‌های کوچکتر نیز به صورت شخصی در این راستا گام بردارند.
بررسی و ایجاد عوامل توفیق و راههای ورود به عبادت
از عوامل ایجاد توفیق و رفع سلب توفیق میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تضرع وخواستن ازخدا
و اینکه بدانیم فقط به خواست خدا میتوان توفیق عبادت پیدا کرد و متضرعانه از خدا بخواهیم این خواستن، توفیق را به ما عنایت کند و در همه حال به او توکل کنیم نه اینکه به نفس خود اعتماد کنیم [۴۰]
قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍع أَیُّ الْعِبَادَهِ أَفْضَلُ فَقَالَ مَامِنْ شَیْ‌ءٍ أَفْضَلَ عِنْدَاللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ أَنْ یُسْئَلَ وَیُطْلَبَ مِمَّاعِنْدَهُ وَمَاأَحَدٌأَبْغَضَ إِلَى اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مِمَّنْ یَسْتَکْبِرُعَنْ عِبَادَتِهِ وَلَایَسْأَلُ مَاعِنْدَهُ (الکافی (ط – الإسلامیه)؛ج۲،ص: ۴۶۶)..
از عوامل دیگر می توان به موارد زیر اشاره کرد:
توبه و گفتن ذکر استغفار،
امام صادق (ع) فرمودند: «التوبه حبل الله و مدد عنایته و لابد للعبد من مداومه التوبه علی کل حال: توبه ریسمان خدا و یاری عنایت اوست، پس بنده ناگزیر از آن است که پیوسته توبه کند» (مصباحالشریعه،ص ۹۷)
رفع حق‌الله و حق‌الناس‌هایی بر ذمه مانده
ترک محرمات، ادای واجبات
مَن أَعرَضَ عَن مُحَرَّمٍ أَبدَلَهُ اللّه بِهِ عِبادَهً تَسُرُّهُ؛هر کس از حرام دورى کند، خداوند به جاى آن عبادتى که او را شاد کند نصیبش مىگرداند.بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۷۴ ، ص ۱۲۱، ح ۲۰
ترک رذائل اخلاقی
امام على علیه السلام: الإعجابُ یَمنَعُ الازدِیادَ. خودپسندى و غرور، مانع پیشرفت و کمال است. (نهج البلاغه، حکمت ۱۶۷؛ میزان الحکمه: ج۷، ص۵۰)
داشتن خوف و رجا
توکل داشتن به خدا
فاذا عزمت فتوکل علی الله (سوره آل عمران، آیه ۱۵۹)
«الیس الله بکاف عبده » (سوره زمر، آیه ۳۶)
احترام و کمک به والدین
تلاش
حضرت رضاعلیه السلام فرمودند: مَنْ سَأَلَ اللّه التَّوْفیقَ وَلَمْ یجْتَهِدْفَقَدِ اسْتَهْزَءَ بِنَفْسِهِ؛کسی که ازخداوندتوفیقرامسئلت نماید،ولی کوشش نکند،خودرابه تمسخرگرفته است. (نهج الدّعا،ج۱،ص۴۳۸) . [۴۱]
عدالت و توازن در اعمال
تحصیل، تهذیب و ورزش که خواسته امام خامنه ای است در همین راستا می نماید.
تحصیل علم
عمل به وظایف
نیت خیر
حضور در اماکن متبرکه
شرکت در مجالس قرآن و اهل‌بیت (ع) و توسل و تشفع به ایشان.
اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی (غیبت نعمانی، ص ۸۶)
فراموش نکنیم که قرآن هم میتواند شفیع ما باشد و میتوان به قرآن توسل کرد و از او حاجت گرفت و معمولا تنها با ما چند قدم فاصله دارد. باید همانقدر که تلاش میکنیم تا به محضر ائمه (ع) برسیم و دستی بر ضریح مبارک ایشان بکشیم همانقدر هم تلاش و علاقه به محضر قرآنی که در کنار ماست داشته باشیم. متاسفانه معمولا از آن غافلیم در حالی که حاجت ما را می‌دهد صدای مار را می‌شنود و شفای صدور ماست اگر قدر بدانیم.
روزه
از راههای ورود به فضای عبادت روزه‌داریست. روزه درب عبادت است، لذا کسی که بتواند به صورت هفتگی یا ماهانه روزه بگیرد توفیق عبادت بیشتری پیدا می‌کند.
اصلاح عقاید و تفکر در امر الهی
همچنین اصلاح عقاید و تفکر در امر الهی از ریشه‌های توفیق است. لَیْسَ الْعِبَادَهُ کَثْرَهَ الصَّلَاهِ وَ الصَّوْمِ إِنَّمَا الْعِبَادَهُ التَّفَکُّرُ فِی أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ (الکافی (ط – الإسلامیه)؛ ج۲، ص: ۵۵)
کسب حلال
از دیگر عوامل توفیق سعی در کسب حلال است. امام صادق (ع) به نقل از رَسُولُ اللَّهِ (ص) می‌فرمایند: الْعِبَادَهُ سَبْعُونَ جُزْءاً وَ أَفْضَلُهَا جُزْءاً طَلَبُ الْحَلَالِ (معانی الأخبار، ص: ۳۶۷ و به همین مضمون از الکافی (ط – الإسلامیه)؛ ج۵، ص: ۷۸) عبادت ۷۰ جزء دارد و با فضیلت‌ترین جزء آن طلب حلال است.
سعی در حل مشکلات مردم
یکی دیگر از عوامل توفیق سعی در حل مشکلات مردم است. رُوِّینَا أَنَّ عَابِدَ بَنِی إِسْرَائِیلَ کَانَ إِذَا بَلَغَ الْغَایَهَ فِی الْعِبَادَهِ صَارَ مَشَّاءً فِی حَوَائِجِ النَّاسِ عَانِیاً بِمَا یُصْلِحُهُمْ. الکافی (ط – الإسلامیه)؛ ج۲، ص: ۱۹۹
بایستی تلاش جهت ایجاد این عوامل گردد و به افراد تذکر داده شود تا جهت نیل به هدف نهایی از این عوامل بهره ببرند تا مسیر رسیدن به هدف آسان‌تر و مطمئن‌تر گردد. ان شاء الله تعالی.
بررسی و ایجاد عوامل تقویت اراده
از عوامل تقویت اراده میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
شب زنده‌داری
ورزش
هدف گذاری
مطالعه و همنشینی با افراد با اراده
تقویت عقل و عقلانیت
تلاش در اجرای احکام الهی
روزه
نگاه به چهره علما و همنشینی با انسان‌های با اراده
تلقین
انجام امور از ساده به مشکل و تلقین توانمندی به خود
توکل و استعانت از خدا
نتیجه
نظام‌سازی عبادی یکی از ملزومات جامعه اسلامی است تا بتواند به تمدن جهانی خود نائل آید و جامعه خود را از گزند آسیب‌های مادی و معنوی مصون دارد.در این مقاله تلاش شده است با بیان شواهد مختلفی از متون اسلامی، اهمیت عبادت و داشتن برنامه منظم برای آن نشان داده شود. از آنجاکه تاکنون داشتن برنامه‌ای نظام‌مند برای عبادت در برنامه آموزشی مدارس، دانشگاه‌ها و حوزه‌ها تعریف نشده است، اغلب اشخاص از اهمیت آن غافل هستند و چون از ابتدا به آن نپرداخته‌اند لذا در طی سالهای متمادی ظرفیت عبادی آنها افزایش نیافته است. به همین دلیل غالبا ظرفیت و فرصتی را که میتواند برای عبادت صرف شود برای امور دیگری که خیر مادی و معنوی در آن نیست صرف می‌کنند. با توجه به اهمیت این مطلب در این مقاله تلاش شده است با بهره‌گیری از متون و منابع مختلف اسلامی راهکارهای اجرایی برای یک نظام عبادی هدفدار تعریف شود. به همین منظور این نظام در یک دوره شش ساله تعریف گردیده و در جداول مشخص شده در داخل متن ارائه شده است. در این برنامه تدریجا ظرفیت عبادی افراد افزایش می‌یابد به گونه‌ای که با پایان این برنامه یک عبادت مشتاقانه و عارفانه نظام‌مند در وجود آنها نهادینه میشود.
فهرست منابع
مفاتیح‌الجنان، شیخ عباس قمی
ابن بابویه، محمد بن على، (۱۴۱۳ ق)، من لا یحضره الفقیه، ۴جلد، چاپ: دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
برقى،ابوجعفر،احمدبنمحمدبنخالد، (۱۳۷۱ ه‍ق)،المحاسن (للبرقی)، ۲ جلد،چاپ: دوم، قم، دارالکتبالإسلامیه.
تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، (۱۴۱۰ ق)، غرر الحکم و درر الکلم (مجموعه من کلمات و حکم الإمام علی علیه السلام)، چاپ: دوم، قم، دار الکتاب الإسلامی.
خمینی، روح الله، (۱۳۷۱)، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، چاپ: چهلم، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)
شریف الرضى، محمد بن حسین، (۱۴۱۴ ق)،نهج البلاغه (للصبحی صالح)،چاپ: اول، قم،هجرت.
عاملى،حرّ،محمدبنحسن، (۱۴۰۹)،وسائلالشیعه، ۲۹ جلد،چاپ: اول، قم، مؤسسهآلالبیتعلیهمالسلام.
قضاعی، محمد بن سلامه، (۱۳۶۱)، شرح فارسى شهاب الأخبار(کلمات قصار پیامبر خاتم ص)، ۱جلد، چاپ: اول، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
قمّى،صدوق،محمّدبنعلىبنبابویه،(۱۴۰۳ ه‍ق)، معانیالأخبار،قم، دفترانتشاراتاسلامىوابستهبهجامعهمدرسینحوزهعلمیهقم.
کلینى،ابوجعفر،محمدبنیعقوب،الکافی (۱۴۰۷ ه ق)، ۸ جلد،چاپ: چهارم، تهران،دارالکتبالإسلامیه.
هاشمى خویى، میرزا حبیب الله، (۱۴۴۰ ق)، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه و تکمله منهاج البراعه (خوئى)، ۲۱جلد، چاپ: چهارم، تهران، مکتبه الإسلامیه
[۱] سوره ذاریات،آیه ۵۶
[۲] سوره حجر، آیه ۹۹
[۳] تفسیرالعیاشی، ج ۲، ص ۲۰۸
[۴] سوره حجر: آیه ۹۹
[۵] سوره ذاریات: آیه ۵۶
[۶] وسائل الشیعه، ج۱، ص:۸۴
[۷] سوره اسرا، آیه ۷۹
[۸] سوره حج، آیه ۷۷
[۹] سوره بینه، آیه ۴
[۱۰] از جمله هاشمى خویى، میرزا حبیب الله، در کتاب منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه و تکمله منهاج البراعه (خوئى)؛ ج۲۱ ؛ ص۴۷۸
[۱۱] تحف العقول، ص ۴۳۳
[۱۲] سوره طه، آیه ۱ و ۲
[۱۳] عبادت فاطمه‌ی زهرا، سلام اللَّه علیها، یک عبادت نمونه است. «حسن بصری» که یکی از عباد و زهاد معروف دنیای اسلام است، درباره‌ی فاطمه‌ی زهرا سلام اللَّه علیها می‌گوید: به قدری دختر پیغمبر عبادت کرد و در محراب عبادت ایستاد که «تورمت قدماها». پاهای آن بزرگوار از ایستادن در محراب عبادت، ورم کرد! امام حسن مجتبی علیه‌الصّلاهوالسّلام می‌گوید: شبی – شب جمعه‌ای – مادرم به عبادت ایستاد و تا صبح عبادت کرد. «حتی انفجرت عمود الصبح». تا وقتی که طلوع فجر شد. مادر من از سر شب تا صبح مشغول عبادت بود و دعا و تضرع کرد.
http://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1470&p=3
[۱۴] سوره عنکبوت، آیه ۶۵
[۱۵]http://hozeh.tebyan.net/newindex.aspx/index.aspx?pid=94315
[۱۶]http://hozeh.tebyan.net/newindex.aspx/index.aspx?pid=94315
[۱۷] سوره بقره، آیه ۴۵
[۱۸]منظور از کمک گرفتن از صبر و نماز در کارها چیست؟ چطور این دو عامل به انسان کمک می کنند؟
برای پیشرفت و پیروزی بر مشکلات دو رکن اساسی لازم است: یکی پایگاه نیرومند درونی و دیگر تکیه گاه محکم بیرونی. در قرآن مجید به این دو رکن اساسی با تعبیر «صبر» و «صلوه» اشاره شده است: صبر آن حالت استقامت و شکیبایی و ایستادگی در جبهه مشکلات است و نماز پیوندی است با خدا و وسیله ارتباط با این تکیه گاه محکم.«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرینَ»[۱]گر چه کلمه صبر در روایات فراوانی به روزه تفسیر شده است؛ ولی مسلما منحصر به روزه نیست. بلکه ذکر روزه به عنوان یک مصداق بارز و روشن آن است. زیرا انسان در پرتو این عبادت بزرگ اراده ای نیرومند و ایمانی استوار پیدا می کند و حاکمیت عقلش، بر هوس هایش مسلم می گردد.مفسران بزرگ در تفسیر این آیه نقل کرده اند که رسول گرامی اسلام هر گاه با مشکلی روبرو می شد که او را ناراحت می کرد از نماز و روزه مدد می گرفت.[۲]و نیز از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «هنگامی که با غمی از غم های دنیا روبرو می شوید؛ وضو گرفته، به مسجد بروید، نماز بخوانید و دعا کنید. زیرا خداوند دستور داده وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ»[۳]توجه به نماز و راز و نیاز با پروردگار نیروی تازه ای در انسان ایجاد می کند و او را برای رویارویی با مشکلات نیرو می بخشد.در کتاب کافی از امام صادق علیه السلام می خوانیم:«کَانَ عَلِیٌّ علیه السلام إِذَا هَالَهُ شَیْءٌ فَزِعَ إِلَی الصَّلَاهِ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهَ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ؛ هر گاه امیر المؤمنین علیه السلام از بروز حادثه ناگواری در هراس میشد؛ به نماز و راز و نیاز با حق میپرداخت. سپس این آیه را تلاوت می فرمود: وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ»[۴]
آری نماز انسان را به قدرت لا یزالی پیوند می دهد که همه مشکلات برای او سهل و آسان است و همین احساس، سبب می شود که انسان در برابر حوادث نیرومند و خونسرد باشد».[۵]صبر باعث تقویت اراده انسان شده و عدم موفقیت را شکست، فرض نمی کند؛ بلکه آن را تجربه جدید و چراغی روشن برای ادامه مسیر زندگی می بیند. انسان با نماز و توکل بر قدرت نامحدود خداوند تکیه زده و وابستگی به مادیاتش کمتر می شود که این امر موجب آرامش خاطر می گردد. کسانی که آرامش روحی و روانی دارند در برابر مشکلات مقاوم و از شکست ها دلسرد و ناامید نمی شوند. اگر صبر نباشد؛ هیچ یک از احکام الاهی مثل نماز، روزه، حج و. .. اجرا نمی شد و اخلاق از جامعه رخت بر می بست.خداوند در آیه «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ»[۶] به مؤمنان می گوید: برای موفقیت و پیروزی از دو نیروی صبر و نماز کمک بگیرید. زیرا انسانی که در برابر حوادث گوناگون قرار بگیرد؛ در صورتی می تواند ایستادگی کند و از پا در نیاید که اولاً از قدرت صبر، پایمردی، استقامت و پایداری کمک بگیرد و ثانیاً به تکیه گاهی تکیه کند که از هر جهت نامحدود و بی انتها باشد و نماز وسیله ای است که او را با چنین مبدأیی مربوط می سازد. از این راه می تواند با روحی مطمئن و آرام، امواج سهمگین مشکلات را درهم بشکند.این آیه در واقع انسان مؤمن را به دو اصل سفارش می کند: یکی اتکا به نفس و خود یاری که از آن به صبر یاد شده است و دیگری اتکای به خداوند که نماز، مظهر آن است.این آیه بدین معناست که هر گاه با سختی و مشکلی مواجه شدید اولاً استقامت کنید و تسلیم مشکل نشوید و ثانیاً به وسیله نماز رابطه خود را با خداوند بر قرار کنید. چرا که اگر کسی دل به آن منبع بی نهایت ببندد و به او متصل شود؛ از ناملایمات نخواهد هراسید.
پی نوشتها:
[۱] بقره، ۱۵۳.[۲] مجمعالبیان،ذیلآیهموردبحث.[۳] همان.[۴] کافی،ج۳،ص ۴۸۰.[۵] تفسیرنمونه،ج۱،ص ۲۱۹- ۲۱۸[۶]بقره، ۴۵.
http://www.hawzah.net/fa/Question/View/64025/%DA%A9%D9%85%DA%A9-%D8%A7%D8%B2-%D8%B5%D8%A8%D8%B1-%D9%88-%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%AA
[۱۹] مصباح الشریعه، ص ۱۶. نیز ر.ک: منیهالمرید، ص ۱۴۸و ۱۶۷؛ بحارالانوار، ج ۱، ص ۲۲۴؛ مشکاهالانوار، ص۳۲۵.
[۲۰]http://www.ghadeer.org/Book/1555/245925
[۲۱] سوره طه، آیه ۱۲۴
[۲۲] سوره حجر: ۹۹
[۲۳] سوره رعد، آیه ۲۸
[۲۴] سوره مزمّل، آیات ۱ – ۸
[۲۵] سوره آل عمران ایه ۵۱
[۲۶] سوره حجر، آیات ۳۹ ـ ۴۲
[۲۷] سوره بقره، آیه ۲۱
[۲۸] سوره بقره، آیه ۱۸۳
[۲۹] سوره عنکبوت، آیه ۴۵
[۳۰] سوره معارج، آیات ۱۹ تا ۲۴
[۳۱] سوره بقره، آیه ۱۵۳
[۳۲] http://www.hawzah.net/fa/Article/View/6757
[۳۳] http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=833348
[۳۴] http://www.askquran.ir/showthread.php?t=5107
[۳۵] http://www.askquran.ir/archive/index.php/t-42005.html
http://cat-lap8.rssing.com/chan-5311184/all_p3.html
http://baorafa.blog.ir/1394/10/23/barnamehkhodshenasi
[۳۶] http://www.ghadiany.ir/1389/5852
[۳۷] http://motaghin.com/fa_Default.asp?RP=M_News.asp&P1N=NewId&P1V=48
[۳۸] «وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ یُذْکَرُ فیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثیرا» حج،۴۰ ترجمه: و اگر خدا بعضی از مردم را با بعض دیگر دفع نمی کرد، صومعه ها و کلیساها و کنیسه ها و مساجدی که نام خدا در آنها بسیار برده می شود، سخت ویران می شد»
[۳۹] در این راستا می توانید به ابتکار بسیار زیبا از تولیت حرم امیر المومنین (ع) سری بزنید. به سایت وارد شوید
www.imamali.net/vtour
وارد حرم شدید توجه کنید روی هر فلشی که کلیک میکنید یه مقدار صبر کنید تصویر شفاف میشه. ودر هر صحن باچرخش و عقب جلو کردن میتوان کاملا زیارت کردهر جای حرم که دوست دارید زیارت کنید. زیارتتان قبول باشد.
[۴۰]. و لو لا فضل الله علیکم و رحمته ما ذکی منکم من احد ابدا (نور: آیه ۲۱)
[۴۱]http://www.hadith.net/post/43848/%D8%AA%D9%88%D9%81%DB%8C%D9%82-%D9%88-%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B4/
[۲۰]http://www.ghadeer.org/Book/1555/245925
