جزوه-آموزش-روخوانی-و-تجوید-قرآن-آ۴ دریافت

بسم الله الرحمن الرحیم آموزش روخوانی و تجوید قرآن برای نوجوانان و دانش آموزان

تجربه چندین ساله بنده در آموزش قرآن نشان می دهد که بهترین راه آموزش روخوانی قرآن، گوش دادن به ترتیل قاریان مشهور است به قدری که تقریبا حفظ شویم و این باعث می شود ناخوداگاه قرآن را بیاموزیم بلکه شاید تعجب کنید ولی واقعیت این است که سرعت یادگیری در حفظ بیشتر از سرعت یادگیری تئوری قواعد روخوانی است. خصوصا که گوش دادن به قرآن در اکثر مواقع به راحتی امکان پذیر است و فقط نیاز به یک دستگاه پخش صدا و یک هدفون دارد که معمولا با وجود گوشی های همراه امکان پذیر است .

بهترین راه برای یادگیری قواعد تجویدی نیز،حفظ چند صفحه از قرآن (ترجیحا جزء ۲۹ یا ۳۰) به سبک ترتیل اساتید قرآن است که به صورت ناخوداگاه بیش از ۶۰ درصد قوانین تجوید را می آموزیم.

دقت کنید! آموختن تئوری قواعد تجویدی به تنهایی کفایت نمی کند وباید حتما عملا این قواعد را به کار برد و بهترین راه آن حفظ کردن چند صفحه از قرآن به شیوه تقلیدی، از اساتید معروف است که باید صوت ترتیل آنها را چندین بار گوش داده تا حفظ شوید.

با همه این توضیحات جهت آموزش روخوانی و تجوید قرآن می توانید به کتاب حلیه القرآن نوشته استاد موسوی بلده مراجعه فرمائید. البته کتابهای جدید دیگری نیز در این زمینه ارائه شده است که

شاید ظاهرا بهتر از این کتاب باشد اما این کتاب از همه کتابها معرف تر وقدیمی تر است

در اینجا مختصری از آموزش روخوانی قرآن ارائه می کنیم

روخوانی و تجوید حودان بروشوری

جزوه آموزش روخوانی و تجوید قرآن ویرایش۴

بسم الله الرحمن الرحیم

فهرست

آموزش روخوانی قرآن. ۳

الف. علامت های قرآن. ۳

روش تشخیص علامت همزه وصل. ۳

علامتهای وقف.. ۴

انواع وقف.. ۴

نکات روخوانی.. ۴

روشهای قرائت قرآن : ۵

۱- تحقیق : ۵

۲- ترتیل : ۵

تجوید: ۵

مخارج حروف: (محل خروج و ادای حرف ها) ۵

آموزش روخوانی قرآن

الف. علامت های قرآن

علامتهای- قرآن به ما کمک می کنند که حروف قرآن را بخوانیم. مهم ترین علائم روخوانی قرآن عبارتند از:

فَتحه ـــَـــ مانند صَدَقَ
کَسره ـــــِـ مانند
ضَمّه ـــــُـ طُرُق
الفِ مَدّی ءَا = آ =ئآ =ءا مانند ءامنین
یاءِ مَدّی ی = ای (مانند ایتاء)
واوِ مَدّی ـُو = او = (او را بکشید) مانند اوتِیَ
سُکُون ^حـ (بدون حرکت ادا کنید) مانند ابْتَر دقت داشته باشید در قرآنهای رسمی (خط عثمان طه) ساکن را با نشان ^حـ می دهند
وــْـ علامت ناخوانا بودن فقط در هنگام وصل است مانند قمطریرَاْ
بیضی ــْـ علامت ناخوانای همیشگی بودن است مانند آمنواْ
تَشْدید ــّــ (با شدت و کمی مکث ادا کنید) مانند: یَذَّکَّرُون
تَنْوینِ نَصْب ـــًـ (اَن) مانند کتاباً
تَنْوینِ جَرّ ــــٍـ (اِن) مانند عَبدٍ
تَنْوینِ رَفْع ــــٌـ (اُن) مانند حفیظٌ
مَدّ باید کمی صدا را بکشیم
م: (قلب به میم) یعنی تبدیل «نْ» به «م» مانند «من^م بعد» که می شود «مم بعد» یا مانند «شنبه» که می خوانیم «شمبه»
همزه وَصْل _ا^صـ (الفی که رویش صاد نصفه قرار دارد) اگر در بین قرائت (وسطِ خواندن) باشد، خوانده نمی شود. ولی اگر در ابتدای قرائت باشد باید آن را بخوانیم. اما اینکه چه با چه علامتی باید بخوانیم مهم است که در دسته بندی زیر توضیح داده ایم.

روش تشخیص علامت همزه وصل

علامتهای وقف

لا: وقف نکنید

مـ : حتما وقف کنید

ج: می توانید وقف کنید (مجازید وقف کنید)

صلی: بهتر است وصل کنید

قلی: بهتر است وقف کنید

.: :. در یکی از این سه نقطه ها وقف کنید و سپس از ادامه آن بخوانید

س: (سَکْت) یعنی یک لحظه صدا را قطع کنید بدون اینکه نفس بگیرید و سپس ادامه دهید

انواع وقف

وَقف (ایستادن) بر آخر کلمات، دو روش دارد: وقف ابدال (تبدیل شدن) و وقف اسکان (ساکن شدن).

وقف اِبدال: یعنی آخر کلمه در هنگام وقف به حرف دیگری تبدیل می‌شود. مانند:

۱- وقف بر «تاء تانیث»(ه): اگر آخر کلمه «ه» باشد تبدیل به ç «ه» ساکن می‌شود.

۲- وقف بر «تنوین نصب» (ـًـ): اگر آخر کلمه «ـً» باشد تبدیل به ç الف «ا» می‌شود.

وقف اِسکان، در بقیه‌ی موارد، حرکتی که در آخر کلمه است، ساکن می‌گردد.

نکته: کلماتی که حرف آخر خودشان ساکن است بدون تغییر باقی می‌مانند.

نکات روخوانی

نکته: اگر می خواهید لحن عربی پیدا کنید باید به این نکته دقت کنید که در عربی برخلاف فارسی که ۶ حرکت وجود دارد (ـَــِــُـ آ ای او ) ولی در عربی تنها سه حرکت اصلی داریم که شامل «ــَـ ای او » می باشد یعنی به جای آ در عربی همان ــَ را می گویند ولی کمی می کشند و به جای ــِـ ، ای را کوتاه می گویند (بدون کشش) و به جای ــُـ نیز او را کوتاه می گویند. مانند یا çیـَـا بسم الله ç بـیسم الله قُل ç قـول

برای بیان «آ» فقط در حروف استعلا (ص ض ط ظ غ خ ق ) و حرف «ر» که تفخیم می شود و «ل» در الله وقتی قبلش ــَ یا ــُــ باشد استفاده می شود. یعنی بجز این ۹ حرف در تمامی حروف عربی به جای «آ» از «ــَـ» استفاده می شود.

نکته: اگر بخواهیم حرکت کشیده را به کلمه بعدی وصل کنیم ، تبدیل به حرکت کوتاه می شود مانند فی الدّنیا می شود ç فِـ الدّنیا اولوا الارحام ç اولـُ الارحام اِلی السماء ç اِلـَ السماء

روشهای قرائت قرآن

۱- تَحقیق : خواندن قرآن با آرامش و تانی

۲- تَرتیل : خواندن قرآن با سرعت بطوریکه حروف اداء شود و قواعد تجویدی هم رعایت شود.

تجوید:

تجوید یعنی قواعدی که باعث صحیح و زیباخوانی قرآن می شود.

مخارج حروف: (محل خروج و ادای حرف ها)

در عربی ۲۸ حرف داریم که ۱۸ حرف آن مانند حروف فارسی ادا (بیان) می شود ولی ده تا از حروف عربی با فارسی فرق دارد که باید از آنها یاد بگیریم و مانند آنها ادا کنیم تا معانی قرآن اشتباه نشود.

این ده حرف ، حروف زیر هستند و مخرج و چگونی ادا شدن آنها را ذکر می کنیم

ص: مانند س ادا می شود با این فرق که درشت تر و کمی با گرفتگی ادا می شود (ابتدای زبان باید کمی بالا برود و زبان نیم لوله شود)

ض: کناره زبان به دندانهای کناری بالا می خورد و بین «ز» و «د» ادا می شود.

ط: نوک زبان به لثه های بالا می خورد و با درشتی ادا می شود. (بین «ت» و «د» ادا می شود)

ظ: نوک زبان پشت دندانهای بالا می خورد و با درشتی ادا می شود.

غ: زبان کوچک (گلو) مسیر هوا را تنگ و با ارتعاش (لرزش) هوا، بیرون می آید. (شبیه خ ولی کمی عقب تر ادا می شود)

ح: گلو تنگ می شود و هوا را با گرفتگی بیرون می آید.

و: لبها غنچه می شود و از بین دو لب ادا می شود.

ذ: نوک زبان به زیر دندانهای بالا می خورد و به نازکی ادا می شود.

ث: نوک زبان به زیر دندانهای بالا می خورد و به نازکی ادا می شود.

ع: گلو تنگ می شود و «ع» ادا می شود.

صفات اصلی حروف

اصلی ترین صفات (مشخصات) حرف ها هستند که دو به دو متضادند و کل حروف را در بر می گیرند و چگونگی مشخصات حرف را معلوم می کنند.

اِستِعلاء (درشت و پرحجم): شامل حروف: ص، ض، ط، ظ، غ، خ، ق اِستِفال (نازک، ریز و کم حجم): شامل مابقی حروف

شِدَّه (شدید، قوی): شامل: ا، ج، د، ت، ط، ب، ق، ک (اَجَدتُ طَبَقَک) رِخوَه (نرم و سست): شامل مابقی حروف

هَمس(مخفی بودن، آهسته):شامل ف، خ، ث، ه، ش، خ، ص، س، ک، ت (فَخَثه شَخصٌ سَکت) جَهر (آشکار): شامل: مابقی حروفی که هَمس ندارند)

اِطباق (منطبق کردن، روی هم گذاشتن): شامل ص، ض، ط، ظ اِنفِتاح (باز شدن): شامل مابقی حروف

اِذلاق (روان و راحت بیان شدن): شامل حروف: ف، ر، م، ن، ل، ب (فَر مِن لُب) اِصمات (سخت ادا شدن): شامل مابقی حروف

صفات فرعی حروف

فقط مخصوص بعضی از حروف می شوند و یک صفت (مشخصه) را برایشان نشان می دهند.

این صفات عبارتند از:

(تکان خوردن وقتی ساکن است) ç شامل حروف: ق، ط، ب، ج، د (قطب جد)
(نرمی) ـــَـ و ــَــ ی
(صوت) ص، س، ز
(انحراف و میل به جای دیگر) ل، ر
(تکرار) ر
(پخش شدن) ش
(امتداد صوت از اول کناره زبان تا آخر آن) ض

اِدغام

حذف حرف ساکن اولی و در عوض تشدیددار کردن حرف بعدی

هرگاه حرف «ن» ساکن به یکی از حروف ی، ر، م، ل، و، ن (یرملون) برسد ، «ن» حذف شده و تبدیل به حرف بعدی می شود (و حرف بعدی تشدید می گیرد.)

مانند من رفتم ç مرّففتم در فارسی

نکته: تنوین هم «ن» ساکن در دل خود دارد.

اِظهار

هرگاه «ن» ساکن به حرف های « ه – ح – ا – خ – غ – ع» برسد اظهار می شود یعنی کاملا ظاهر و واضح ادا می شود. (به این حرف ها، حروف حلقی می گویند چون از حلق ادا می شوند) مانند: مِن عنده، مَن أضَلُّ

هرگاه «ن» ساکن به حرف «ب» برسد قلب (تبدیل) به میم می شود. مانند : شنبه ç شمبه ، پنبهç پمبه ، مِن بعدç مِم بعد

اِخفاء

هرگاه «ن» ساکن به حرف های دیگر (غیر از حرف های ادغام و اظهار و «ب» ) برسد ، اخفاء می شود یعنی «ن» در درون آن حرف، مخفی می گردد. مانند : مِن دونه ç مِن دونه ، اِن شاء ç اِن شـاء

مَد ~

علامت صحیح آن ( ~ ) می باشد و علامت ( آ ) در فارسی بجای صدای کشیده ( ٰا ) در عربی می باشد .

مقدمه ۱: به حرکت های کشیده ( ٰا ای اُو) عامل مد می گویند.

مقدمه ۲: به همزه . سکون و تشدید ( ء ـْــــّ ) سبب مد می گویند.

هرگاه یکی از عامل های مد به یکی از سبب های مد برسد، کشیده تر خوانده می شود

پس اگر حرکت کشیده (ٰا ای اُو) به سبب مد ( همزه و ساکن و تشدید ) برسد، باید کشیده شود.

تولید مد

مانند سَاءَ ç سَـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــاۤءَ ، سِیءَ ç سِــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــیۤءَ، سُوءَ ç سُـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــوۤءَ. حَاۤجَّ ç حَــــــــــــــــــــــــــــــــاۤجَّ. قۤ = قَـــــــــــــــــاۤفْ . نۤ = نُـــــــــــــــــــــــــــــونْ . سۤ = سِـــــــــــــــــــــــــــــــــــــینْ.

اگر عامل و سبب مد در یک کلمه باشد ( مد متصل ) باید چهار حرکت (حدود ۴ ثانیه) بکشیم.

اگر عامل و سبب مد در دو کلمه باشد ( مد منفصل ) باید دو حرکت (حدود۲ ثانیه) بکشیم.

نکته: در هنگام وقف اسکان هر گاه قبل از کلمه‌ی آخر که ساکن شده است، حرف مدی باشد؛ «الف» «واو» «یاء» مدی باشد؛ حرف مد به سبب مد، ساکن ، رسیده است شرایط «مد» یعنی کشیدن صدا، فراهم می‌شود. به این کشش صدا «مد عارضی» گفته می‌شود. مقدار مد ۲، ۴ یا ۶ حرکت است. تمام مدهای عارضی یک قاری باید هم اندازه باشند و ملاک مد عارضی او اولین مد عارضی می‌باشد.

اِلتِقاءِ ساکِنَین (رسیدن دو ساکن به هم)

( برخورد دو ساکن ) هرگاه دو کلمه مربوط به هم با هم خوانده شود و آخرین حرف از کلمه اول و آغاز کلمه دوم ساکن باشدبرای آنکه بتوان ساکن دوم را تلفظ نمود می بایست سکون اول را بدل به کسره نمود مانند قَالَتِ اَلمَلٰئِکَهِ که وقتی خواستیم این دو کلمه را با هم بخوانیم همزه اَلمَلٰئکَهِ که همزه وصل است خوانده نشده و در نتیجه ( ت° – ل° ) بهم رسیده و برای اینکه بتوان دومی را تلفظ کرد اولی را مکسور می کنیم و می خوانیم قَالَتِ المَلٰئِکَهِ و مثل قُل هُوَ الّلَهُ اَحَدٌ اَللّهُ الصَّمَدُ که خوانده می شود اَحَدُنِ اللّهُ الصَّمَدُ و عَادٌاَلمُرسَلِینَ که خوانده می شود عادُنِ المُرسَلِین

و تنوین آخر کلمه که در تلفظ نون ساکن می باشد برخورد به حرف ساکن پس از خود نموده و بخاطر آنکه بتوان حرف ساکن دوم را تلفظ نمود نون حاصل از تنوین را مکسور می نمائیم و برای توجه خواننده در چنین مواردی در بعضی قرآن ها ( نِ) کوچکی زیر تنوین گذاشته شده مگر در دومورد

۱- کلمه ( مِن° ) که در برخورد به ساکن از فتحه استفاده می شود مانند مِنَ الّذِیَن

۲- ضمیر( هُم° ) که از ضمه استفاده می شود مانند هُمُ الَّذِیَن .

تَفخیم و تَرقیق :

حرف (ر) اگر حرف الف بر سرش بیاید باید درشت ادا شود، همچنین اگر فتحه داشته باشد، همچنین کلمه الله اگر قبل از آن فتحه و ضمه باشد باید درشت ادا شود و اگر قبل از آن کسره باشد نازک ادا می شود.

اگر در هنگام قرائت «و-ی» ساکن که قبل آن فتحه دارد، دقت کافی نشود، کلمه درست اداد نمی‌شود. مثلاً در زبان فارسی و حتی گویش عربی گاهی اوقات کلمات «خوف، یوم، بیت قریش» به کار می‌رود و هنگامی که دقت کنید اغلب تلفظ کلمه صحیح نبوده و فتحه ماقبل حرف لین ضایع شده است. قاری باید با نرمی و دقت از ضایع شدن فتحه قبل از حرف لین جلوگیری نماید.

مد لین : هر گاه حرف لین، یعنی «و-ی ساکنه ماقبل مفتوح» به حرف ساکن برسد، باید به حرف لین مد دهیم.